Κατακερματισμένος είναι ένας κόσμος όταν τα κράτη στις εξωτερικές τους σχέσεις αντιμετωπίζουν σημαντικά προβλήματα επικοινωνίας και ανάπτυξης των διεθνών εμπορικών σχέσεων. Επίσης, είναι ένας κόσμος που στο εσωτερικό τους οι κοινωνίες χαρακτηρίζονται από πολιτισμικές, πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές εντάσεις και συγκρούσεις με τοξικότητα.
Τα χαρακτηριστικά του κατακερματισμένου κόσμου στις εξωτερικές σχέσεις είναι βεβαίως η εχθρικότητα (Ρωσία-Ουκρανία, Μέση Ανατολή, Αφρική), οι υψηλοί δασμοί, οι διοικητικές απαγορεύσεις εμπορίου, τεχνολογίας, επενδύσεων και κίνησης ανθρώπων (σπάνιες γαίες, στρατηγικές επενδύσεις και προϊόντα), η τρομοκρατία, η αύξηση των πολεμικών δαπανών, η αποδυνάμωση των διεθνών οργανισμών (ΟΗΕ, ΠΟΥ κ.λπ.) και οι αδύναμες ηττοπαθείς πολιτικές προσωπικότητες (όσο και αν κάνουν θόρυβο!).
Συνήθως αυτά συμβαίνουν με τους ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης να είναι χαμηλοί (στασιμοπληθωρισμός-αποπληθωρισμός), η κατάκτηση νεών αγορών μετά την πτώση του Τείχους στην ανατολική Ευρώπη να έχει εξαντληθεί και η Αφρική να είναι ένας δύσκολος στίβος με έντονη παρουσία της Κίνας. Η 11η Σεπτεμβρίου διέρρηξε την παντοδυναμία και την ασφάλεια του οικοδομήματος μαζί με τις αρχές της παγκόσμιας επικοινωνίας και εμπιστοσύνης.
Στις ανεπτυγμένες χώρες πυροδοτούνται εσωτερικές πιέσεις με αποδέκτη το πολιτικό προσωπικό, ανεξαρτήτως αν αναφερόμαστε σε φιλελεύθερες δημοκρατίες, απολυταρχικές δημοκρατίες και απολυταρχικά καθεστώτα. Μάλιστα τα τελευταία είναι και τα πλέον ευάλωτα και επιρρεπή σε μεγάλες αποφάσεις με πολιτικά λάθη, λόγω της αποδυνάμωσης εσωτερικών ελέγχων και διαβούλευσης. Σε όλο αυτό το διάστημα στον πυρήνα του καπιταλιστικού συστήματος η χρηματικοποίηση των οικονομιών παράγει μείζονες κρίσεις, παρόλο κατά τις προηγούμενες δεκαετίες έχει γενναία βοηθήσει στην προώθηση της ευημερίας. Η κλιματική κρίση εκτοξεύει το κοινωνικό κόστος αντιμετώπισής της, το οποίο μαζί με την εκρηκτική άνοδο των αμυντικών δαπανών αποδυναμώνει τη δυνατότητα κοινωνικών δαπανών.
Όταν, μάλιστα, αυτή η κατάσταση συμπίπτει με μια εποχή σημαντικών τεχνολογικών μεταβολών, οι αρνητικές επιπτώσεις των οποίων συνήθως προηγούνται των θετικών, διογκώνεται το αίσθημα αβεβαιότητας στον πληθυσμό δεδομένου ότι η αγορά εργασίας υφίσταται σοβαρές πιέσεις μέχρι του σημείου να απειλούνται πλέον και οι απόφοιτοι της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Η ικανότητα των διοικούντων δοκιμάζεται και η εμπιστοσύνη των διοικούμενων απομειώνεται.
Το αίσθημα της αβεβαιότητας επαυξάνεται όταν η προηγούμενη φάση εξέλιξης, που ήταν η παγκοσμιοποίηση και η ελευθερία συναλλαγών, προκαλεί την ερημοποίηση των εργασιακών προοπτικών σε μεγάλους πληθυσμούς (π.χ. βιομηχανικές δραστηριότητες). Ταυτοχρόνως, οι πληθυσμοί από τον παγκόσμιο Νότο μετακινούνται προς τον Βορρά, αφού η ευημερία του Βορρά και η ελευθερία επικοινωνίας δημιουργούν νέα δεδομένα πληροφόρησης και ευκαιριών μετακίνησης απειλώντας (ή έτσι πιστεύουν) την ασφάλεια των εντός των τειχών.
Η εικόνα της δύσκολης εποχής μας συμπληρώνεται με την οικονομική μεταβολή της βελτίωσης της θέσης των γυναικών, που παρ’ όλη την απολύτως θετική λειτουργία της, μεταβάλλει το παραδοσιακό status quo.
Όμως, συμβαίνει και μία ακόμα πολύ πιο βαριά μεταβολή, πολιτική αυτή τη φορά, στο εσωτερικό των κρατών. Στις προηγούμενες δεκαετίες ο δυτικός κόσμος απομακρύνθηκε από την ανάγκη κατάκτησης ανώτερου βιοτικού επιπέδου, αφού είχαν δημιουργηθεί επαρκείς σχετικές ασφάλειες, και οδηγήθηκε στην ανάγκη προσωπικής πραγμάτωσης και ενίσχυσης της ιδιωτικότητας, άρα και ενίσχυσης της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Όμως, όλη η παραπάνω αρνητική συγκυρία, μαζί με την εκτόξευση της περιπλοκότητας στην οικονομία και στην κοινωνία, συμπεριλαμβανομένης της ανάπτυξης απολυταρχικών «διακυβερνήσεων» τεχνολογικής φύσης (BigTech) και επιβολής ρυθμιστικών αποφάσεων (πολιτικός καπιταλισμός), δημιουργεί τις προϋποθέσεις «νοσταλγίας» της αυταρχικής «πεφωτισμένης» διακυβέρνησης που φέρνει μαζί της τον λαϊκισμό (αριστερό και δεξιό) με κύριο χαρακτηριστικό του την ανταλλαγή του μέλλοντος προς «όφελος» του παρόντος που είναι συχνά φυσιολογικά δημοφιλές.
Η προσφυγή στη διόγκωση των δημόσιων και ιδιωτικών χρεών ως μέσο συντήρησης της κοινωνικής ευημερίας είναι μόνο μέσο αναβολής της αντιμετώπισης των νέων προβλημάτων και όχι θεραπείας τους.
Οι παραπάνω αλληλουχίες αιτιότητας έχουν ως αποτέλεσμα το εσωτερικό πολιτικό σκηνικό να μετατοπίζεται προς τον εθνικιστικό οικονομικό και κοινωνικό λαϊκισμό ως δρόμο διατήρησης της παλαιότερης ευημερίας. Έτσι η διεθνής διάθεση συγκρούσεων αυξάνεται.
Αυτός είναι ο κόσμος προς τον οποίο πορευόμαστε και ζούμε σήμερα και το μεγάλο ερώτημα είναι σε τι κόσμο θα ζήσουν τα παιδιά μας. Γιατί είναι προφανές ότι μια εκδοχή μελλοντικής εξέλιξης ενός τέτοιου κόσμου είναι ο πόλεμος, ο εμφύλιος πόλεμος και η καταστροφή. Όμως αυτή η πολύ κακή εξέλιξη θα μπορούσε να είναι μόνο μία από τις μελλοντικές εκδοχές. Μάλιστα, η επιστήμη έχει αποδείξει ότι όταν εμφανίζονται αυτά τα σενάρια στην εικόνα (όπως και οποιοδήποτε σενάριο), τα άλλα εναλλακτικά σενάρια αρχίζουν να «συνομιλούν» μεταξύ τους και μαζί του (στην πραγματικότητα οι πρωταγωνιστές, τα κράτη, τα κόμματα, οι κοινωνικές ομάδες) και τελικά η πραγματικότητα εξελίσσεται με έναν καινούργιο σύνθετο τρόπο, που ελπίζουμε να μην περιέχει το καταστροφικό σενάριο. Έτσι και αλλιώς, έχουμε πλέον τα μέσα και την αναλυτική δυνατότητα να καταλαβαίνουμε προς τα πού πάμε, ακόμα και ως μικρότερες συνιστώσες του κόσμου (Ευρώπη, Ελλάδα, εμείς ) και έτσι μπορούμε να παρεμβαίνουμε. Η διατήρηση ενός «κατακερματισμένου» μελλοντικού κόσμου είναι η πιο πιθανή εξέλιξη μέχρι να αναγεννηθούν ξανά δυνάμεις ενοποίησης και ευημερίας.
Πρώτη δημοσίευση: εφημερίδα Real News, 28 Σεπτεμβρίου 2025
