ΥΦΕΣΗ, ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΗΓΕΣΙΑ

Στο διδακτικό εγχειρίδιο οικονομικής ανάπτυξης και μεγέθυνσης που εκδόθηκε το 2017 και διδάσκεται στο Πανεπιστήμιο Αθηνών (κυκλοφορεί διεθνώς) περιγράφεται η υπόθεση της «κοσμικής ύφεσης» ως μιας κατάστασης που θα αφορούσε τη χρονική περίοδο που θα ερχόταν στη συνέχεια και θα είχε το χαρακτηριστικό των αυξημένων επιπέδων αβεβαιότητας, της χαμηλής ζήτησης, των χαμηλών αποδόσεων των οικονομιών (χαμηλή ανάπτυξη) και των επενδύσεων των επιχειρήσεων και, βεβαίως, των χαμηλών πραγματικών επιτοκίων.

Επρόκειτο για μια περιγραφή του κόσμου που δημιουργείτο μετά τη μεγάλη κρίση του 2008, η οποία είχε δύο γενεσιουργούς αιτίες: α) τη μεταβαλλόμενη παραγωγική οργάνωση, την «ωρίμανση» δηλαδή των οικονομιών, όπου οι νέες τεχνολογίες έχουν εμφανιστεί αλλά δεν έχουν ακόμα αποδώσει καρπούς στην άνοδο της παραγωγικότητας (το φαινόμενο είχε ξαναεμφανιστεί την δεκαετία του ’60), β) τον πληθυσμό που γηράσκει και γ) την τάση των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών να μην αυξάνουν τα χρέη τους (λόγω των προβλημάτων υπερχρέωσης που είχαν δημιουργηθεί από την προηγούμενη κρίση). Ούτε για την COVID ούτε βεβαία για τον πόλεμο στην Ουκρανία υπήρχε αναφορά. Όμως, αυτά τα φαινόμενα δημιούργησαν και επιμήκυναν τη διατήρηση του πληθωρισμού σε όλον τον κόσμο.

Ας προσέξουμε, πάντως, ότι ο πληθωρισμός –εκτός των σοβαρών συνεπειών που έχει στην ισοκατανομή το εισοδήματος σε βάρος αυτών που δεν μπορούν να επαναπροσαρμόσουν τις τιμές πώλησης των προϊόντων τους και την τιμή εργασίας τους– επιτάχυνε τις συνθήκες επικράτησης της κοσμικής ύφεσης. Με άλλα λόγια, ό,τι συμβαίνει σήμερα στο αναπτυξιακό επίπεδο, δηλαδή η πρόβλεψη για χαμηλό ρυθμό ανάπτυξης, ήταν αναμενόμενο για τη δεκαετία αυτή και δεν είναι απλώς το αποτέλεσμα της ουκρανικής εκκρεμότητας ή του πληθωρισμού που έχει ενσκήψει. Εξάλλου, τα πραγματικά επιτόκια είναι αρνητικά. Όσον αφορά, δε, τον πληθωρισμό, να σημειώσουμε ότι διερχόμαστε το τέταρτο μεταπολεμικό διεθνές πληθωριστικό επίπεδο. Τα τρία προηγούμενα (1949-1954, 1972-1976, 1978-1983) είχαν τέσσερα με πέντε χρόνια διάρκεια. Στο ανώτατο σημείο τους έφτασαν στις ΗΠΑ το πρώτο στο 9,4%, το δεύτερο στο 12,3%, το τρίτο στο 14,8%. Το τωρινό επεισόδιο έχει φτάσει μέχρι το 8,6% και ξεκίνησε τον Μάιο του 2020. Σήμερα φαίνεται ότι βρίσκεται στο μέσο της περιόδου εξέλιξής του. Συνεπώς, αναμένεται ο περιορισμός του να αρχίσει να φαίνεται από το τέλος του 2022.

Βέβαια ό,τι γνωρίζαμε από το παρελθόν δεν προδικάζει ότι θα επαναληφθεί και στο μέλλον. Όμως, επειδή ο πληθωρισμός κουβαλά μαζί του και τους όρους απομείωσής του, αφού μειώνει τη ζήτηση, ενδεχομένως (αυτό λένε τα μοντέλα μας σήμερα, αλλά και η ιστορική εμπειρία που παρουσιάσαμε παραπάνω) θα παρακολουθήσουμε την απομείωσή του από τον επόμενο χρόνο, εάν βεβαίως δεν αλλάξουν προς το χειρότερο οι σημερινές συνθήκες που χαρακτηρίζονται ήδη από υψηλές τιμές ενέργειας, και εννοούμε να μην έλθουν ακόμα υψηλότερες τιμές. Πάντως, το σημείο αυτό να σημειώσουμε ότι η μεγάλη απόφαση της ευρωπαϊκής ενεργειακής απεμπλοκής από τη Ρωσία περιέχει υψηλούς βαθμούς αβεβαιότητας, διότι κρύβει υψηλή συγκρουσιακή διάσπαση στις σχέσεις Ευρώπης και Ρωσίας.

Αναμένουμε λοιπόν ότι, λόγω του πληθωρισμού, αλλά και λόγω της ανάγκης να επανέλθουν τα επιτόκια δανεισμού σε θετικό επίπεδο, άρα δηλαδή να αντιμετωπίσουμε την κοσμική ύφεση και να ωθήσουμε την οικονομία σε παραγωγικότερες επενδύσεις (που θα έχουν υψηλότερες αποδόσεις) να αυξηθούν τα επιτόκια δανεισμού. Εάν, όμως, αυτό γίνει υπό την πίεση του πληθωρισμού με όχι προσεκτικό τρόπο, θα οδηγηθούμε σε ύφεση. Σήμερα, μάλιστα, εκτιμάται ότι η πιθανότητα ύφεσης στις ΗΠΑ ανέρχεται πλέον στο 30% με 40%.

Αυτό, πάντως, σημαίνει ότι η ύφεση δεν μας περιμένει με βεβαιότητα στη γωνία. Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που θα παίξουν ρόλο: Θεσμικά είναι ο ενισχυμένος ρόλος των κεντρικών τραπεζών και γεωστρατηγικά είναι η σύγκρουση Δύσης (και ιδιαιτέρως της Ευρώπης) και Ρωσίας. Οικονομικά, οι αποφάσεις της νομισματικής και της δημοσιονομικής πολιτικής που έρχονται. Μάλιστα, φτάνουμε στο σημείο να σκεφτόμαστε ότι οι μεγάλες γεωστρατηγικές εκκρεμότητες που έχουν εμφανιστεί δεν αποκλείεται να αλλάξουν εξαναγκαστικά και ριζικά προς το θετικότερο (!) το τοπίο της οικονομικής πολιτικής και ο δανεισμός των υπερεθνικών οντοτήτων να γίνει καθημερινή πρακτική.

Τέλος, είναι και ο ρόλος της προσωπικότητας στην Ιστορία. Μία ή περισσότερες δυναμικές ευρωπαϊκές προσωπικότητες θα μπορούσαν να παίξουν πολύ σοβαρό ρόλο στο μέλλον. Μήπως ήρθε η ώρα του ευρωπαϊκού Νότου, γιατί ο Βοράς, εδώ και έναν αιώνα, δεν τα έχει πάει πολύ καλά με τις μεγάλες ιστορικές αποφάσεις;

Πρώτη δημοσίευση: εφημερίδα Real News, 3 Ιουλίου 2022