MIA ΣΥΝΘΕΤΙΚΗ ΟΠΤΙΚΗ ΚΑΙΝΟΤΟΜΩΝ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ

Σύγχρονες τάσεις της αγωγής και εκπαίδευσης, όπως η Αγωγή και η Προαγωγή της Υγείας και η Εκπαίδευση για το περιβάλλον και την Αειφορία, ως καινοτόμες παιδαγωγικές παρεμβάσεις μέσα από το πολυσήμαντο περιεχόμενό τους και τη διδακτική πρακτική τους, καθώς και τη σύνδεσή τους με άλλες νέες εκπαιδευτικές προτάσεις, όπως τη Διαπολιτισμική Αγωγή, την Αισθητική Αγωγή, την Αγωγή του Καταναλωτή, την Κυκλοφοριακή Αγωγή, την Αγωγή Ειρήνης κ.λπ., υπόσχονται συνεχή σύνδεση της εκπαιδευτικής θεωρίας και πράξης με την κοινωνικο-πολιτισμική πραγματικότητα. Μια τέτοια προσέγγιση του εκπαιδευτικού έργου είναι δυνατόν να συντελέσει στην επίλυση κοινωνικών, οικονομικών, οικολογικών κ.ά. προβλημάτων.

Περαιτέρω, είναι δεδομένο ότι οι εκπαιδευτικές πολιτικές σε θέματα υγείας και προαγωγής της υγείας, σε συνδυασμό με εκπαιδευτικές παρεμβάσεις για θετικές περιβαλλοντικές επιρροές, κερδίζουν ολοένα και περισσότερο έδαφος. Έτσι, ένα αναβαθμισμένο σχολικό, οικολογικό και κοινωνικό περιβάλλον παίρνει σάρκα και οστά μέσα από την ολιστική και σφαιρική προσέγγιση της γνώσης, η οποία θα παρακινεί το ενδιαφέρον και τη δημιουργικότητα του παιδιού. Εδώ, η μαθησιακή και εκπαιδευτική εμπειρία βιώνεται ενεργητικά μέσω συνεργατικής και διερευνητικής μάθησης, με σημείο αναφοράς τη διεπιστημονικότητα, τη συνδυαστική δηλαδή συσχέτιση ενός θέματος με επιστημονικές περιοχές άλλων θεμάτων και γνωστικών αντικειμένων, καθιστώντας έτσι τη γνώση διαθεματική.

Συνολικά, οι παραπάνω θεωρήσεις εξυπηρετούν και τον κυρίαρχο στόχο του σύγχρονου εκπαιδευτικού συστήματος, την ανάπτυξη δηλαδή μιας πολυδιάστατης ανθρώπινης προσωπικότητας μέσα από ένα δημιουργικό σχολείο, οι συνθήκες οργάνωσης και λειτουργίας του οποίου θα απαντούν στις πολύμορφες κοινωνικές ανάγκες.

Για το λόγο αυτό, οι μαθησιακοί στόχοι διαμορφώνονται σε γνωστικό, συναισθηματικό και ψυχοκινητικό επίπεδο ως εξής:

• Συστηματική και έγκυρη πληροφόρηση με θέμα τα σύγχρονα κοινωνικά προβλήματα, π.χ. βανδαλισμός και ρύπανση περιβάλλοντος, εκφοβισμός, ανταγωνισμός και σύγκρουση σχέσεων κ.λπ. Αυτό μπορεί να πραγματώνεται με συζήτηση και ερωτο-αποκρίσεις μέσα στη σχολική τάξη, χορήγηση επίσημων ενημερωτικών φυλλαδίων και προβολή εκπαιδευτικών ταινιών για πρόκληση ενδιαφέροντος κ.λπ.

• Ευαισθητοποίηση και καλλιέργεια προβληματισμού στους μαθητές μέσω βιωματικών τεχνικών σε θέματα κοινωνικών σχέσεων και αξιών, θεσμών και αξιακών συστημάτων, καθώς και σε ζητήματα αυτογνωσίας του νεαρού ατόμου μέσα από τη δυναμική της σχέσης του με το υπόλοιπο κοινωνικό περιβάλλον, π.χ. διαφορετικότητα, φιλία, εθελοντισμός κ.ά.

• Κριτική ικανότητα και ικανότητα αξιολόγησης, δηλαδή ενίσχυση ικανοτήτων σε πνευματικό, ψυχικό και συναισθηματικό επίπεδο, π.χ. επίλυση δυσχερειών σε διαπροσωπικό και κοινωνικό επίπεδο κ.ά.

• Κοινωνική συμμετοχή μέσω θετικών και δημιουργικών μορφών συμπεριφοράς, π.χ. ομαδικά αθλήματα, μουσικοθεατρικές παραστάσεις, εκπαιδευτικοί περίπατοι, ζωγραφικές εκθέσεις και εικαστικές δημιουργίες κ.λπ.

Στο πλαίσιο αυτό, οι μαθητές καλλιεργούν μαθητικές γνώσεις και στάσεις συμπεριφοράς, αναπτύσσοντας και τις ανάλογες δεξιότητες στη σχολική τους επίδοση παράλληλα με την κοινωνική συμπεριφορά τους, μέσα σε κλίμα προσαρμογής, επικοινωνίας, κοινωνικότητας, προαγωγής της υγείας και του περιβάλλοντος που ζουν, σε σχέση με την υπόλοιπη κοινότητα. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, ικανοποιείται η ανάγκη για μια νέα παιδεία, που θα επηρεάζει τη γνωστική εξέλιξη και την προσωπική ανάπτυξη, διαμορφώνοντας ικανούς μαθητές και ικανούς ενηλίκους, όπως αποτυπώνεται στους τέσσερις πυλώνες της Εκπαίδευσης (Unesco): Μαθαίνω πώς να μαθαίνω, Μαθαίνω πώς να ενεργώ, Μαθαίνω πώς να υπάρχω, Μαθαίνω πώς να ζω μαζί με τους άλλους.

Συνεπώς, η ίδια η εκπαιδευτική διαδικασία και οι λειτουργίες της αγωγής, τόσο σε επίπεδο διαδικασίας σκόπιμων και μεθοδευμένων επιδράσεων όσο και σε επίπεδο διαπροσωπικών επιδράσεων και επιρροών από το ευρύτερο κοινωνικό, πολιτιστικό και φυσικό περιβάλλον δύνανται να ενισχύσουν την ενεργή μαθητεία στους κοινωνικούς κανόνες του νεαρού ατόμου μέσα από το κοινωνικο-ψυχολογικό περιβάλλον του Σχολείου, με βασικό προσανατολισμό:

• την υιοθέτηση αξιών ζωής στην εκπαιδευτική κοινότητα, όπως ο σεβασμός, η αγάπη, η ανεκτικότητα, η υπευθυνότητα, η συνεργασία, η ταπεινότητα, η τιμιότητα, η ελευθερία, η ενότητα, η εργασία, η ειρήνη, ο σεβασμός κ.ά.,

• τη δημιουργία ηθικής συνείδησης και κριτικού νου στους μαθητές,

• την επίλυση προβλημάτων μέσα από την κατανόηση των κοινωνικών σχέσεων,

• την ανάπτυξη θετικών συναισθημάτων,

• την καλλιέργεια της δημιουργικότητας στους μαθητές.

Επομένως, μια προληπτική εκπαίδευση και αγωγή μπορεί να αντιμετωπισθεί ως ένα παιδαγωγικό έργο μέσα στο υπάρχον αναλυτικό πρόγραμμα στη βάση καινοτόμων πρακτικών, οι οποίες θα δίδουν έμφαση σε εναλλακτικά προγράμματα εντός του σχολικού περιβάλλοντος αλλά και σε συνεργασία με άλλους κοινωνικοποιητικούς φορείς.

Ένα τέτοιο ψυχο-παιδαγωγικό πλαίσιο θα πρέπει να διέπεται από επιμέρους παιδαγωγικές ενέργειες, όπως:

• Παροχή πληροφοριών του μαθητή μέσα από τη γνώση των ατομικών του δικαιωμάτων και των υποχρεώσεών του απέναντι στους άλλους, π.χ. σχολικοί κανόνες, κανόνες συμπεριφοράς, κανόνες παιγνιδιού, κανόνες στοματικής υγιεινής κ.λπ.

• Έμφαση στην κοινωνική συμμετοχή με αυτονομία και σεβασμό στις ανθρωπιστικές αξίες, καθώς επίσης στο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον, π.χ. ανακύκλωση χαρτιού, συσσωρευτών ηλεκτρικής ενέργειας (μπαταριών) και άλλων υλικών, καθώς και ευαισθητοποίηση σε θέματα διαφορετικότητας, βίας κ.λπ.

• Εξάσκηση στη λήψη προσωπικών αποφάσεων και την ιεράρχηση ατομικών προτεραιοτήτων μέσα από βιωματικές τεχνικές, π.χ. αφηγήσεις, θεατρικό παιγνίδι, εξιστόρηση παραμυθιών, δραματοποίηση ρόλων, παιγνίδια γνωριμίας κ.λπ.

• Εκπαίδευση σε κοινωνικές, μορφωτικές και πολιτιστικές δεξιότητες, π.χ. εκπαιδευτικές εκδρομές σε ιστορικούς και αρχαιολογικούς τόπους, επισκέψεις σε παραγωγικές μονάδες, μέρη με παραδοσιακό και λαογραφικό ενδιαφέρον, εκθέσεις ειδών τέχνης και προστατευόμενες οικολογικά περιοχές, συμμετοχή σε εθελοντικές δράσεις κ.λπ.

• Αναζήτηση θετικών και δημιουργικών εμπειριών σε ομαδικές σχολικές δραστηριότητες, π.χ. εργασία σε ομάδες για την ανάδειξη ενός θέματος, κατασκευές, εικαστικές δημιουργίες, μουσική παιδεία κ.λπ.

Ως εκ τούτου, εκπαιδευτικές και αγωγικές διαδικασίες, με σημείο αναφοράς την πρόληψη ως νέα παιδευτική λειτουργία, μπορεί να συγκροτηθεί από ένα σύνολο εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων και διδακτικών εφαρμογών (φιλαναγνωσία, αφήγηση παραμυθιών, άθληση και διατροφή, παραδοσιακοί χοροί κ.ά.), καθώς και εναλλακτικών προγραμμάτων (π.χ. προγράμματα αγωγής υγείας και περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, κυκλοφοριακής αγωγής, ασκήσεις ετοιμότητας σε περίπτωση σεισμού κ.ά.), με σκοπό την καλλιέργεια κοινωνικών δεξιοτήτων, μορφωτικών αγαθών και ηθικών αξιών στα παιδιά.

Άλλωστε, η “γνώση του υπάρχειν” και το “αίσθημα του συνυπάρχειν” είναι το διττό σχήμα που αποκτά τον κεντρικό ρόλο στη σχολική συμβίωση και άραγε στην ανάπτυξη ενός μελλοντικού δημιουργικού και αειφόρου κοινωνικού προτύπου ανάπτυξης. Άλλωστε, είναι κοινός τόπος ότι η εκπαίδευση ως κοινωνικοποιητικός φορέας και θεσμοθετημένη στρατηγική πρωτογενούς πρόληψης μπορεί να προσφέρει τις απαραίτητες προϋποθέσεις για τη διαμόρφωση μιας υγιούς σχολικής και μετέπειτα κοινωνικής συμπεριφοράς. Την παραπάνω αντίληψη ενισχύει το γεγονός ότι οι σύγχρονες στρατηγικές πρόληψης συνδυάζουν την πληροφόρηση του νεαρού ατόμου με τη διαπαιδαγώγησή του.

Συνακόλουθα, η αγωγή πρόληψης μπορεί να καλλιεργηθεί σε ένα παιδαγωγικό περιβάλλον βιωματικής μάθησης και να λειτουργήσει ως διδακτικό συστατικό στοιχείο για κάθε τύπο και βαθμίδα εκπαιδευτικής δραστηριότητας. Μπορεί να λειτουργήσει ως διδακτική αρχή που θα διαπνέει τη μαθησιακή διαδικασία και τη σχολική δραστηριότητα στο σύνολό της, με έμφαση την Πρωτοβάθμια, όπου σαφώς διαμορφώνονται και παγιώνονται στάσεις και δεξιότητες. Η διδακτική παρέμβαση μπορεί να γίνεται διαθεματικά, δηλαδή μέσα από διάχυση σε επιλεγμένες διδακτικές ενότητες των γνωστικών αντικείμενων του Αναλυτικού Προγράμματος ή στο πλαίσιο εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων και εναλλακτικών προγραμμάτων μέσα στην κοινότητα. Απώτερος σκοπός η μαθητεία σε γνώσεις, στάσεις και δεξιότητες που θα προάγουν την ευεξία και τη θετική στάση απέναντι στο φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον και θα τονώνουν το αυτοσυναίσθημα του νέου σε ένα υγιές πλέγμα δια-προσωπικών και κοινωνικών σχέσεων.

Ολοκληρώνοντας, κυρίαρχη έννοια αποτελεί η ενεργός ιδιότητα του πολίτη, η οποία βασίζεται στην στην αγωγή μιας δημιουργικής κρίσης, όπου ο πολίτης πρέπει να ξέρει να σκέφτεται προς όφελος ολόκληρης της κοινότητας, υπερβαίνοντας την απλή έκφραση των ατομικών συμφερόντων του. Η αγωγή, λοιπόν, των πολιτών πρέπει να θέτει το θέμα των αξιών, και δη των ανθρωπιστικών ιδεών, που θα σφραγίσουν το μέλλον της κοινότητας, γεγονός που προσδίδει μεταξύ άλλων ηθικό νόημα στη δράση των παιδαγωγών.