Η ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ

[...] Η γνώση (και η ευθύνη της) συνδέεται με την κοινωνική απόφαση για την πορεία του μέλλοντος. Η πραγματική εξέλιξη της Ελληνικής οικονομίας δεν πρόκειται να κινηθεί μεταξύ του δίπολου «διάσωση» ή «καταστροφή» για λόγους που θα εξηγήσουμε στη συνέχεια. Υπό κανονικές συνθήκες το πραγματικό δίπολο των πιθανών κατευθύνσεων της Ελληνικής και κοινωνικής εξέλιξης είναι μεταξύ μεγέθυνσης και ανάπτυξης από τη μια μεριά, σύμφωνα με τους αντίστοιχους διεθνείς δείκτες και τις δυνατότητες που υπάρχουν, και μίας προβληματικής οικονομικής εξέλιξης από την άλλη. Για το εάν θα υλοποιηθεί η εκδοχή της «μη ικανοποιητικής» ανάπτυξης μπορεί να ευθύνονται λάθη κοινωνικής και οικονομικής πολιτικής. Μπορεί όμως να ευθύνεται τελικά και η ίδια η κοινωνία που μπορεί να μη δείξει διάθεση να κινηθεί προς μία δύσκολη εξέλιξη. Μπορεί δηλαδή να μην επικρατήσει η κοινωνική απόφαση της προοπτικής της σχετικής επιτυχίας αλλά να επικρατήσει η κοινωνική απόφαση που θα έχει ως αποτέλεσμα τη σχετική αποτυχία.

Το νησί του Πάσχα, μέρος της Πολυνησίας, στη μέση περίπου του Ειρηνικού Ωκεανού (απέναντι από την Χιλή, 2.300 μίλια) είναι γνωστό για τα 397 και άλλα 393 υπό κατασκευή τεράστια ανθρωπόμορφα αγάλματα (το καθένα από αυτά ζυγίζει 10 έως 270 τόνους). Τα αγάλματα έχουν προϊστορική προέλευση (1.000-1.600 π.χ.) και έχουν φτιαχτεί από μία κοινωνία (15.000 – 30.000 άτομα) με υψηλό επίπεδο οργάνωσης και λειτουργίας. Ελάχιστα δέντρα και ελάχιστα ζώα υπάρχουν σήμερα στο νησί. Επί τρεις αιώνες περίπου από τότε που ανακαλύφθηκε παραμένει ένα μυστήριο γύρω από το πως φτιάχτηκαν τα αγάλματα αυτά από μια κοινωνία που στη συνέχεια ουσιαστικά εξαφανίστηκε χωρίς να υποστεί εξωτερική επιθετική ενέργεια και χωρίς να υποστεί τις αρνητικές συνέπειες μιας κλιματικής αλλαγής.

Η ανθρωπολογική επιστήμη (Diamond, 2006) έχει πλέον τις απαντήσεις: πρόκειται ίσως για το ποιο καθαρό παράδειγμα κοινωνίας που κατάστρεψε τον εαυτό της υπερεκμεταλλευόμενη τους πόρους που διέθετε αφήνοντας πίσω της τα μνημεία της ουσιαστικής απόφασης να καταστραφεί.

Πολλοί βρίσκουν αναλογίες με σημερινές κοινωνίες που δεν παίρνουν τελικώς τις απαραίτητες αποφάσεις διάσωσης και ανάπτυξης.

Πώς σκέφτονταν όμως οι κάτοικοι του Πάσχα όταν έκοβαν το τελευταίο δένδρο του νησιού τους για να εξυπηρετήσουν τη διαδικασία ανέγερσης των μνημείων τους; Με άλλα λόγια πως ορισμένες κοινωνίες παίρνουν καταστροφικές αποφάσεις;

Θα μπορούσαμε να διακρίνουμε πέντε στάδια που μπορούν να οδηγήσουν σε καταστροφική απόφαση σε μία κοινωνία ή μια ομάδα λήψης αποφάσεων γενικότερα.

α) Η κοινωνία μπορεί να αποτύχει να προβλέψει το πρόβλημα προτού αυτό καταφθάσει. Αυτό μπορεί να οφείλεται: 1) στην έλλειψη προηγούμενης εμπειρίας από παρόμοια προβλήματα έτσι δεν υπάρχει ευαισθητοποίηση απέναντι στην πιθανότητα να επισυμβεί το πρόβλημα και 2) στη δημιουργία λανθασμένων αναλόγων οπότε η κοινωνία οδηγείται σε απόλυτα λανθασμένα συμπεράσματα.

β) Η κοινωνία αποτυγχάνει να κατανοήσει το πρόβλημα μετά που αυτό έχει καταφθάσει. Υπάρχουν τουλάχιστον τρεις λόγοι που μπορεί να συμβεί αυτό: 1) τα πραγματικά αίτια του προβλήματος δεν είναι άμεσα ορατά, 2) αυτοί που παίρνουν αποφάσεις δεν βρίσκονται κοντά στο πρόβλημα και 3) το πρόβλημα επισυμβαίνει με μία χαμηλή τάση εξέλιξης με υψηλές και χαμηλές κορυφώσεις γεγονός που συσκοτίζει την προοπτική εξέλιξης.

γ) Παρόλο που η κοινωνία αντιλαμβάνεται το πρόβλημα αποτυγχάνει όμως ακόμα και να επιχειρήσει να το λύσει. Ο κύριος λόγος είναι η μη λογική συμπεριφορά που προέρχεται κυρίως από τη σύγκρουση συμφερόντων που έχουν μεταξύ τους τα μέλη της κοινωνίας. Αυτό συμβαίνει κυρίως διότι η επίλυση του προβλήματος απλούστατα δεν θα οδηγήσει όλους σε μία καλύτερη κατάσταση από ότι είναι σήμερα. Μια ειδική κατηγορία παρόμοιου προβλήματος είναι η λεγόμενη «τραγωδία των κοινών πόρων» (Ostrom, 1990). Οι κοινοί πόροι πολύ δύσκολα μπορεί να ενταχθούν σε μια λογική διαχείρισής τους. Ένα δεύτερο ειδικό πρόβλημα είναι αυτό που σχετίζεται με τη σύγκριση βραχυχρόνιων και μακροχρόνιων στόχων.

δ) Παρόλο που η κοινωνία αντιλαμβάνεται το πρόβλημα και παρόλο που επιχειρεί να το λύσει το σύστημα αξιών και στερεοτύπων που διαθέτει δεν της επιτρέπει να βρει διέξοδο για την επίλυση του.

ε) Τέλος μπορεί η κοινωνία σωστά να ανέμενε την άφιξη του προβλήματος, εγκαίρως και σωστά προσπάθησε να το επιλύσει, μπόρεσε να ξεπεράσει τα εσωτερικά προβλήματα συγκρούσεων, αλλά παρόλα αυτά θα μπορούσε να αποτύχει να δώσει την ορθή λύση γιατί απλούστατα το πρόβλημα είχε τέτοιες διαστάσεις που ξεπερνούσε τις ικανότητες της κοινωνίας να το λύσει. Επίσης θα μπορούσε να είναι τόσο ακριβή η επίλυσή του που δεν θα ήταν δυνατόν για την κοινωνία να διαθέσει τους απαραίτητους πόρους.

Και μόνο η ανάγνωση των πιθανών εναλλακτικών καταστάσεων που δημιουργεί το υπόβαθρο λήψης των κοινωνικών αυτών αποφάσεων, δείχνει ότι το μέλλον μπορεί να γίνει εξαιρετικά πολυσύνθετο. [...]

Απόσπασμα από τον πρόλογο του βιβλίου του Π.Ε. Πετράκη «The Greek Economy and the Crisis. Challenges and Responses», που εκδόθηκε το 2011 από τον Εκδοτικό Οίκο Springer. Ο πρόλογος του βιβλίου ολοκληρώθηκε το Φεβρουάριο του 2011.