1. Ιδιαιτερότητες του προβλήματος
- Μικρή ηλικία
- Ομάδες βίας, συνήθως εναντίον ενός προσώπου
- Επικίνδυνη σφοδρότητα και διάρκεια κτυπημάτων στο πρόσωπο (σοβαρές βλάβες ή θάνατος)
- Έλλειψη συναίσθησης συνεπειών για θύμα και θύτες
- Λογικά, έλλειψη πραγματικής αιτίας
2. Δημιουργία προτύπων
Ουσιώδη επίδραση έχει ο κινηματογράφος και η τηλεόραση με ταινίες μεγάλης σφοδρότητας βίας. Το θέαμα των ταινιών δεν έχει καμία επαφή με την πραγματικότητα . Και μία μόνο γροθιά στο πρόσωπο από τις 10 συνεχείς που βλέπει ο θεατής θα αρκούσε για εγκεφαλική διάσειση ή εγκεφαλική αιμορραγία. Ο θεατής όμως βλέπει το θύμα να σηκώνεται και μάλιστα να ανταποδίδει τα κτυπήματα. Αυτές οι εικόνες δίνουν τελείως λανθασμένη εικόνα για τις συνέπειες των κτυπημάτων και την αντοχή του ανθρώπινου εγκεφάλου.
Ακόμα και «επαγγελματίες Security» σε κέντρα διασκέδασης δεν έχουν συναίσθηση των συνεπειών και αυτό διαπιστώνεται σε «ζωηρούς» θαμώνες οι οποίοι πετάγονται έξω από το κέντρο (αυτό θα αρκούσε) αλλά οι security του κέντρου συνεχίζουν με κτυπήματα στο πρόσωπο με συνέπεια τον θάνατο του θαμώνα (πραγματικές περιπτώσεις).
3. Τα επίσημα, ηλικιακά όρια παρακολούθησης ταινιών στην τηλεόραση (από 8, 12, 16 ετών)
Τα όρια επιδρούν αντίθετα από την υποτιθέμενη δράση τους. Αυτά που παρακολουθούν οι ανήλικοι είναι τα κατάλληλα άνω των 16 ετών και αυτά έχουν σχεδόν πάντα ανεξέλεγκτη βία. Τα κατάλληλα άνω των 8 ετών θεωρούνται «παιδικά». Οι γονείς βέβαια καμιά δυνατότητα δεν έχουν να παρέμβουν.
4. Η έλλειψη στις ταινίες εμφάνισης των συνεπειών
Σπάνια, στις ταινίες, εμφανίζονται οι συνέπειες: Θάνατος του προστάτη της οικογένειας, δυστυχία για τα παιδιά του και σύζυγο, κοινωνικός υποβιβασμός της οικογένειας. Επίσης δεν εμφανίζονται και οι συνέπειες για τον θύτη: ποινές φυλάκισης πολλών ετών, διαζύγια, δυστυχία για οικογένεια και παιδιά. Η έλλειψη εμφάνισης των συνεπειών σε ταινίες είναι ζωτικό θέμα στο κεφάλαιο «Βία Ανηλίκων»
5. Θεσμοθέτηση της βίας
Αρνητικά επιδρά και η θεσμοθέτηση της βίας με δήθεν «πολεμικές τέχνες» αλλά και με το «άθλημα» της πυγμαχίας. Μην διαφεύγει ότι στόχος κάθε πυγμάχου είναι το νοκ-άουτ (Knockout), δηλαδή η εγκεφαλική διάσειση (στην ελαφρότερη περίπτωση) και η εγκεφαλική αιμορραγία στην βαριά μορφή του Knockout. πρακτικώς πρόκειται για πρόκληση εγκεφαλικής βλάβης με την άδεια της Εισαγγελίας.
Πάντα είχα και έχω έντονες αντιρρήσεις για την ύπαρξη αλλά και την ονομασία της πυγμαχίας (ερασιτεχνική και επαγγελματική) ως «άθλημα». Ποιος φυσιολογικός άνθρωπος κτυπά ανελέητα έναν άλλο άνθρωπο στο πρόσωπο για να του προξενήσει εγκεφαλική βλάβη και να ανακηρυχθεί νικητής; Να προσθέσει κανείς στις άμεσες βλάβες και τις ανοϊκές καταστάσεις από τις συνεχώς προκαλούμενες, από τα κτυπήματα, μικροαιμορραγίες στον εγκέφαλο, οι οποίες εμφανίζονται αργότερα.
6. Βιολογική εξέλιξη
Τα ζώα έχουν κώδικες και προγράμματα συμπεριφοράς, με τους οποίους, σε συγκρούσεις, ειδοποιούν τον αντίπαλο ότι παραδίνονται, ώστε να μην φτάσουν σε θανάτους. Αυτό γίνεται σαφές σε αγώνες επικράτησης σε αγέλες λύκων και λεόντων, όπου ο ηττημένος παραδίδεται και αποχωρεί. Ακόμα και τα ζώα προσπαθούν να αποφύγουν θανάτους από συγκρούσεις. Η πολιτισμική εξέλιξη αντέγραψε αυτή την συμπεριφορά στην πυγμαχία όπου ο προπονητής, όταν βλέπει ότι κινδυνεύει η υγεία του αθλητή του «πετάει» μια λευκή πετσέτα στο ριγκ και ο διαιτητής διακόπτει τον αγώνα. Δυστυχώς αυτό γίνεται πολύ σπάνια.
7. Εκπαίδευση στην αλληλεγγύη
Παλαιότερα (δεκαετία του΄50 και ΄60) υπήρχαν ακόμα οι γειτονιές όπου το απόγευμα οικογένειες καθόντουσαν, μετά την επιστροφή των εργαζομένων, στο πεζοδρόμιο ή σε βεράντες (τον χειμώνα εναλλάξ μέσα σε ένα σπίτι) και διασκέδαζαν με λίγο κρασί και τα ονομαζόμενα μεζεδάκια, την επιτομή της λιτότητας: μερικές ελιές, λίγη ντομάτα, λίγη τυρί-φέτα, τσίροι (πολύ ισχνά ψάρια ψημένα στο γυμνό μάτι της κουζίνας). Κάθε σπίτι οργάνωνε εναλλάξ μια βεγγέρα. Δεν θυμάμαι ποτέ να είδα κάποιον μεθυσμένο, τότε η αξιοπρέπεια μετρούσε. Επίσης όλοι ήταν ντυμένοι, χωρίς κοντά παντελόνια, απλά μεν αλλά ντυμένοι καθαρά. Σε αυτές τις «βεγγέρες» που μερικοί τις ονομάζουν «μικροαστικές»* κτιζόντουσαν φιλίες, γνωριμίες, συμπεριφορά αλληλεγγύης.
Τα παιδιά της γειτονιάς, εκείνη την εποχή δημιουργούσαν, από το τίποτα, ομαδικά παιχνίδια και έφτιαχναν και τους κανόνες, τους οποίους και τηρούσαν. Μεγάλο μάθημα να σέβεσαι τούς κανόνες. Οι κανόνες κάνουν τη ζωή μας πιο εύκολη και προστατεύουν τους αδύνατους. Αυτό το ξεχνάνε όσοι «επαναστάτες» τους περιφρονούν. Τις Κυριακές έβαζε όλη η παρέα το «χαρτζιλίκι» της σε κοινό πορτοφόλι και διασκεδάζαν όλοι μαζί με τις τότε δυνατότητες: ένα παγωτό, ένας καλοκαιρινός κινηματογράφος, ή μία ώρα ενοικιαζόμενο(!) ποδήλατο με το οποίο κάναμε μερικές βόλτες εναλλάξ. Η λιτότητα της διασκέδασης μεγάλωνε την απόλαυση! Ο πληθωρισμός της απόλαυσης την ευτελίζει.
Τουλάχιστον στη γειτονιά μου (μεταξύ άνω και κάτω Πατησίων) η αλληλεγγύη μεταξύ των οικογενειών ήταν παρούσα, αν και δοκιμάστηκε σκληρά στα «Δεκεμβριανά» (1944). Φαίνεται ότι και η αλληλεγγύη έχει τα όριά της και τα διαπιστώνουμε όταν τα φτάνουμε.
Αυτό το περιβάλλον, στο οποίο ήταν αδύνατον να φανταστείς (πριν τα Δεκεμβριανά - μια ακραία όμως κατάσταση) ότι μπορούσε μια οικογένεια να επιτεθεί σε μια άλλη στην ίδια γειτονιά, δεν το ζούνε τα παιδιά σήμερα. Η λέξη αλληλεγγύη είναι μια σειρά γραμμάτων χωρίς νόημα και εφαρμογή.
8. Απουσία δημιουργικότητας
Σημαντικό ρόλο στην εμφάνιση βίας ανηλίκων έχει και η έλλειψη δημιουργικότητας, η οποία μπορεί να είναι συνέπεια έλλειψης διάθεσης, ικανοτήτων αλλά και έλλειψης δημιουργικής ατμόσφαιρας στο σχολείο, στην οικογένεια ή στο γενικότερο περιβάλλον. Δημιουργικότητα είναι η έκφραση (μετατροπή σε αποτέλεσμα) της νοημοσύνης σε συνδυασμό με την δημιουργική φαντασία, η οποία είναι ικανότητα του εγκεφάλου να προσομοιώνει. Ο εγκέφαλος (το εργαλείο του νού) ονομάζεται και «προσομοιωτικό εργαλείο». Χωρίς την δημιουργικότητα δεν θα υπήρχε πρόοδος σε κανένα τομέα. Η έλλειψη δημιουργικότητας βρίσκει, πιθανώς, διέξοδο στην εξάσκηση βίας, ως υποκατάστατο. Δεν μπορώ να φανταστώ ένα μαθητή, ο οποίος γράφει ποιήματα ή ζωγραφίζει ή ασχολείται με την ρομποτική, να συμμετέχει σε ομάδες βίας εναντίον συμμαθητών του. Εάν το σχολείο προσέφερε δυνατότητες δημιουργίας ίσως η βία να εξέλειπε ή να μειωνόταν.
Σαν επίλογος
Εάν αναζητηθούν και μελετηθούν οι πιθανές αιτίες της σημερινής βίας ανηλίκων αλλά και το παρελθόν θα μπορούσαν να δημιουργηθούν προϋποθέσεις μείωσής της. Αυτό απαιτεί βέβαια μια μακροχρόνια προσπάθεια αλλά προσπάθειες διάρκειας δεν είναι η δυνατή μας πλευρά.
* Δεν συμφωνώ καθόλου με την υποτίμηση του όρου «μικροαστικός» ή «μεγαλοαστικός». Η αστική τάξη (καλή ή λιγότερο καλή) διατηρεί την κοινωνική συνοχή της κοινωνίας.
