Η ανισότητα των φύλων επιβραδύνει την παγκόσμια οικονομική πρόοδο. Η έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας με τίτλο Ανεκπλήρωτο Δυναμικό: το Υψηλό Κόστος της Έμφυλης Ανισότητας στις Αποδοχές (Unrealized Potential: The High Cost of Gender Inequality in Earnings, 2018) προσέφερε μια πρώτη ποσοτική αποτίμηση των απωλειών ‘ανθρώπινου κεφαλαίου’ που απορρέουν από τις ανισότητες εισοδημάτων λόγω φύλου. Με βάση πρόσφατα δεδομένα από την έκθεση The Gender Snapshot (UN Women, 2024, 2025) και άλλες παγκόσμιες αξιολογήσεις (βλ. ΟΟΣΑ, Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ), το κόστος της ανισότητας αυξάνεται. Συνολικά, τα στοιχεία αποδεικνύουν ότι η εξάλειψη της ανισότητας δεν αποτελεί απλώς ηθική υποχρέωση αλλά μακροοικονομική αναγκαιότητα, κρίσιμη για τη βιώσιμη ανάπτυξη.
Ο όρος ‘ανθρώπινο κεφάλαιο’, στο πλαίσιο της οικονομικής και πολιτικής ανάλυσης, αναφέρεται στο σύνολο των γνώσεων, δεξιοτήτων, ικανοτήτων, εμπειριών, αξιών και υγειονομικών χαρακτηριστικών που διαθέτει ένα άτομο ή ένας πληθυσμός και τα οποία αυξάνουν την παραγωγικότητά του, συμβάλλοντας στην οικονομική ανάπτυξη και την κοινωνική ευημερία. Αποτελεί άυλη μορφή κεφαλαίου που συσσωρεύεται μέσω εκπαίδευσης, κατάρτισης, εμπειρίας, υγείας και κοινωνικο-πολιτισμικής συμμετοχής, και συνιστά κρίσιμο συντελεστή της συνολικής παραγωγικής ικανότητας μιας οικονομίας. Το ‘ανθρώπινο κεφάλαιο’ είναι επίσης ένας δείκτης που αντανακλά τις σχέσεις ισχύος, τους θεσμικούς περιορισμούς και τις ανισότητες που καθορίζουν ποιος έχει πρόσβαση στην εκπαίδευση, την εργασία και την παραγωγική αναγνώριση. Έτσι, ακόμη και όταν οι γυναίκες διαθέτουν ισότιμα επίπεδα εκπαίδευσης ή δεξιοτήτων, οι οικονομικές αποδόσεις (π.χ. μισθοί, επαγγελματική ανέλιξη) είναι χαμηλότερες. Το αποτέλεσμα είναι ότι το γυναικείο ‘ανθρώπινο κεφάλαιο’ παραμένει αναξιοποίητο, γεγονός που οδηγεί σε απώλεια παραγωγικότητας και πλούτου.
Με βάση δεδομένα από 141 χώρες, η μελέτη της Παγκόσμιας Τράπεζας μελετώντας την ανισότητα των φύλων ως απώλεια ανθρώπινου κεφαλαίου, δηλαδή απώλεια της συνολικής εκτιμώμενης αξίας των μελλοντικών αποδοχών, εκτίμησε ότι η ανισότητα στις αποδοχές προκαλεί παγκόσμια απώλεια ύψους 160 τρισεκατομμυρίων δολαρίων, που αντιστοιχεί περίπου στο 14% του παγκόσμιου πλούτου και σχεδόν στο διπλάσιο του ετήσιου παγκόσμιου ΑΕΠ. Το μερίδιο των γυναικών στον παγκόσμιο πλούτο ανθρώπινου κεφαλαίου υπολογίζεται μόλις στο 38%, έναντι 62% για τους άνδρες.
Η ανάλυση αυτή ήδη από το 2018 επικεντρώνεται στην οικονομική διάσταση της ανισότητας, αναδεικνύοντας ότι η ισότητα στις αποδοχές δεν αποτελεί μόνο ζήτημα δικαιωμάτων αλλά και ουσιαστικό μοχλό οικονομικής ανάπτυξης και ευημερίας. Η μη απρόσκοπτη πρόσβαση των γυναικών στην εκπαίδευση δυσχεραίνει την αξιοποίηση του ‘ανθρώπινου κεφαλαίου’ με αποτέλεσμα να μην βελτιώνονται οι οικονομικές συνθήκες των ατόμων και, συνολικά, της χώρας τους.
Πρόσφατα δεδομένα δείχνουν ότι η παγκόσμια πρόοδος προς την ισότητα έχει τελματώσει και αποκαλύπτουν την πολυδιάστατη φύση των ανισοτήτων, οι οποίες εκτείνονται από νομικούς περιορισμούς και την μη αμειβόμενη εργασία έως τον ψηφιακό αποκλεισμό και την αυξανόμενη ευαλωτότητα απέναντι στην κλιματική κρίση αλλά και σε κάθε είδους «κρίση».
Δομικά εμπόδια
Η έκθεση Gender Snapshot 2024 (UN Women, 2024) επισημαίνει ότι τα εμπόδια προς την ισότητα δεν εντοπίζονται αποκλειστικά στην αγορά εργασίας, αλλά είναι ενσωματωμένα σε κάθε πτυχή της κοινωνικής ζωής.
| Εμπόδια | Δεδομένα (2024) | Συνέπειες |
|---|---|---|
| Ανισότητα στον νόμο | 51 % των χωρών περιορίζουν τις γυναίκες σε ορισμένα επαγγέλματα. 18 % περιορίζουν τα δικαιώματα ιθαγένειας | Μειώνει την κοινωνική κινητικότητα και την πρόσβαση σε θέσεις με υψηλές αμοιβές |
| Κενά στη νομική προστασία | Πάνω από τις μισές χώρες ορίζουν τον βιασμό χωρίς αναφορά στη συναίνεση, στο 72 % η ηλικία γάμου είναι κάτω των 18 ετών | Ενισχύει την ευαλωτότητα και την οικονομική εξάρτηση |
| Απλήρωτη εργασία | Οι γυναίκες αφιερώνουν 2.5 φορές περισσότερες ώρες ημερησίως σε μη αμειβόμενη φροντίδα | Περιορίζει τον χρόνο για αμειβόμενη εργασία και επαγγελματική εξέλιξη |
| Ψηφιακό χάσμα | Ο ψηφιακός αποκλεισμός μπορεί να κοστίσει στις αναπτυσσόμενες χώρες 500 δις δολάρια σε 5 έτη (The Guardian, 2024) | Περιορίζει την πρόσβαση στα νέα επαγγέλματα |
| Πολιτική εκπροσώπηση | Λίγο πάνω από το ένα τέταρτο των εδρών στα κοινοβούλια και των διευθυντικών θέσεων κατέχονται από γυναίκες | Αποδυναμώνει τη δυνατότητα χάραξης πολιτικής υπέρ της ισότητας |
| Yποεπένδυση | Το κόστος της μη επένδυσης στις γυναίκες ανέρχεται σε 10 τρις δολάρια ετησίως (The Guardian, 2024) | Συνεχής απώλεια ανθρώπινου και δημοσιονομικού κεφαλαίου |
Όπως σημειώνει η UN Women (2024), «τα νομικά και θεσμικά εμπόδια παραμένουν ανάμεσα στα πιο επίμονα εμπόδια για την επίτευξη της ισότητας».
Η ισότητα ως θεμέλιο της παγκόσμιας ευημερίας
Η έκθεση του ΟΗΕ για το 2024 εισάγει νέους άξονες ανισότητας, όπως τον ψηφιακό αποκλεισμό και την κλιματική ευαλωτότητα. Στις χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος, η περιορισμένη πρόσβαση στην ψηφιακή τεχνολογία αποκλείει εκατομμύρια γυναίκες από την εξ αποστάσεως εργασία, το ηλεκτρονικό εμπόριο και την καινοτομία (The Guardian, 2024). Στον γεωργικό τομέα, οι αγρότισσες εξακολουθούν να κερδίζουν κατά μέσο όρο 18,4% λιγότερα από τους άνδρες για συγκρίσιμη εργασία. Παράλληλα, η κλιματική κρίση επιδεινώνει τις υπάρχουσες ανισότητες, πλήττοντας δυσανάλογα τις γυναίκες σε αγροτικές και αναπτυσσόμενες περιοχές (UN Women, 2024). Οι παράγοντες αυτοί υποδηλώνουν ότι η εξάλειψη του χάσματος αποδοχών απαιτεί πολιτικές που υπερβαίνουν την αγορά εργασίας και εκτείνονται στα πεδία της τεχνολογίας, του περιβάλλοντος και των υποδομών.
Συνολικά τα ευρήματα δείχνουν την ανάγκη για ολοκληρωμένες πολιτικές. Η ισότητα στο νόμο παραμένει θεμελιώδης, η κατάργηση περιοριστικών νόμων, η μεταρρύθμιση των νόμων περί γάμου και ιθαγένειας και η ενσωμάτωση της συναίνεσης στους ποινικούς κώδικες αποτελούν αναγκαία βήματα. Εξίσου κρίσιμη είναι η αποζημίωση της μη αμειβόμενης φροντίδας μέσω επενδύσεων σε δημόσια παιδική φροντίδα, υγεία και υποδομές κοινωνικής μέριμνας. Η ψηφιακή ενσωμάτωση αναδεικνύεται ως νέος πυλώνας ισότητας: η πρόσβαση σε ψηφιακές δεξιότητες και τεχνολογία μπορεί να αποφέρει δισεκατομμύρια σε παραγωγικότητα.
Για την ποσοτική απεικόνιση της αξίας της ισότητας των φύλων για τις οικονομίες των χωρών έχουν αναπτυχθεί σημαντικά εργαλεία από διεθνείς οργανισμούς όπως ο ΟΟΣΑ ή το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ. Ωστόσο, τα δεδομένα αποκαλύπτουν μια πιο περίπλοκη και ασταθή πραγματικότητα, όπου η ανισότητα ενισχύεται από νομικά, τεχνολογικά και περιβαλλοντικά εμπόδια. Σύμφωνα με την έκθεση του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ Global Gender Gap 2025 παρόλο που η ψαλίδα της ανισότητας μοιάζει να κλείνει σταδιακά σε αρκετούς από τους δείκτες στον κόσμο, με αυτόν τον ρυθμό θα χρειαστούν άλλα 123 χρόνια για την κατάκτηση της ισότητας, δηλαδή τέσσερις ή πέντε γενιές μετά από το 2030 και τον στόχο της βιώσιμης ανάπτυξης.
Η συνεχιζόμενη απώλεια πλούτου σε συνδυασμό με το ετήσιο κόστος υποεπένδυσης στις γυναίκες αποδεικνύουν ότι η παγκόσμια οικονομία λειτουργεί πιο κάτω από τις πραγματικές της δυνατότητες. Η αντιμετώπιση των ανισοτήτων προϋποθέτει ολιστικές στρατηγικές που συνδυάζουν νομικές μεταρρυθμίσεις, κοινωνικές υποδομές φροντίδας, ψηφιακή ενσωμάτωση και πολιτικές ευαισθητοποιημένες στο φύλο απέναντι στην κλιματική κρίση. Η ισότητα των φύλων δεν είναι περιφερειακός στόχος της ανάπτυξης αλλά το θεμέλιο της παγκόσμιας ευημερίας.
Λεζάντα φωτογραφίας: Φωτό Mathieu Stern από το Unsplash
Πηγές:
The Guardian (2024) UN Women: Gender equality ‘decades away’ as unpaid labour and digital divide persist – Gender Snapshot 2024 report, https://www.theguardian.com/global-development/2024/sep/16/un-women-gender-snapshot-2024-equality
UN Women (2024a) Progress on the Sustainable Development Goals: The Gender Snapshot 2024. New York: United Nations. https://www.unwomen.org/sites/default/files/2024-09/progress-on-the-sustainable-development-goals-the-gender-snapshot-2024-en.pdf
UN Women (2024b) Gender Equality Trends and Backlash Report 2024. New York: UN Women. https://www.unwomen.org/en/news-stories/press-release/2025/03/one-in-four-countries-report-backlash-on-womens-rights-in-2024
World Bank (2018) Unrealized Potential: The High Cost of Gender Inequality in Earnings. Washington, DC: World Bank Group. https://www.worldbank.org/en/topic/gender/publication/unrealized-potential-the-high-cost-of-gender-inequality-in-earnings
World Economic Forum. (2025, June 11). Global Gender Gap Report 2025. World Economic Forum. https://www.weforum.org/publications/global-gender-gap-report-2025/
