Σχεδόν επτά χρόνια μετά το ξέσπασμα μιας σαρωτικής οικονομικής κρίσης και ενός φαύλου κύκλου λιτότητας-ύφεσης-υστέρησης, η Ελλάδα βρίσκεται σε μια πρωτόγνωρη κατάσταση «εκρηκτικής» αδράνειας και στασιμότητας, όπως επίσης και σε γενικευμένες συνθήκες αβοηθησίας, απαισιοδοξίας και απελπισίας, με βαθιά ελλείμματα δημοσίου αναστοχασμού, δηλαδή ενός κριτικού αναστοχασμού που θα μας επιτρέψει (επιτέλους) να αποφασίσουμε συλλογικά και υπεύθυνα σε τι είδους κοινωνία θέλουμε να ζήσουμε.
Η μη γραμμική δυναμική της σύγχρονης δημοκρατίας, εντούτοις, απαιτεί υψηλή ποιότητα δημοσίου διαλόγου και, όπως υποστηρίζει ο Ντιρκ Χέλμπινγκ, δεν προσδιορίζεται τόσο από τις πλειοψηφίες των ανθρώπων όσο από την ελεύθερη διάδοση και την ποικιλομορφία των ιδεών, των γνωμών και των πρωτοβουλιών.
Το τελευταίο αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την καινοτομία και, επομένως, για την οικονομική ανάπτυξη, τη συστημική «αντι-ευθραυστότητα» ή ανθεκτικότητα (στους «μαύρους κύκνους», δηλαδή στα σπάνια συμβάντα που έχουν συνήθως τις μεγαλύτερες επιπτώσεις, όπως το θέτει ο Νασίμ Νίκολας Ταλέμπ) και τη γρήγορη και ευέλικτη προσαρμογή της κοινωνίας μέσα σε ένα υπερσυνδεδεμένο, πολύπλοκο, άκρως ανταγωνιστικό και διαρκώς μεταβαλλόμενο διεθνές περιβάλλον.
Επιπροσθέτως, η βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη θα πρέπει να θεωρείται ως απολύτως αδιαίρετη και αδιαχώριστη από την αποτελεσματική και ταυτόχρονη συσσώρευση ανθρώπινου κεφαλαίου (εκπαιδευτικοί, συναισθηματικοί και ψυχολογικοί πόροι), κοινωνικού κεφαλαίου (συνεργασία, εμπιστοσύνη και αλληλεγγύη), πολιτικού κεφαλαίου (πολιτική εμπλοκή των πολιτών, κυρίως των νέων, και ενεργητική συμμετοχή στις δημοκρατικές δομές) και φυσικού κεφαλαίου (περιβαλλοντική προστασία και αναβάθμιση).
Στην ψηφιακή κοινωνία του μέλλοντος (βλέπε Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση, με αιχμή το Διαδίκτυο των Πραγμάτων και τα Μεγάλα Δεδομένα), που ωστόσο βρίσκεται πολύ κοντά στο εδώ και τώρα, στο ζωντανό μας παρόν (λόγω της ασύλληπτης ταχύτητας και διάδοσης των εξελίξεων), ο καπιταλισμός και η δημοκρατία θα μπορούν να συνταιριάξουν και να συμπορευτούν λειτουργικά (και προς όφελος του πολίτη) μόνον στον βαθμό που θα επιτευχθεί η παραπάνω συσσώρευση, φυσικά μαζί με μεγάλες και ριζικές διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις σε όλους τους τομείς της δημόσιας ζωής, κυρίως στη δημόσια διοίκηση.
Είναι ουσιώδες λοιπόν να συνδιαμορφώσουμε σχεσιακά το συλλογικό μας μέλλον, σε επίπεδο εθνικό, ευρωπαϊκό και παγκόσμιο, κατά τρόπο που να προωθεί συστηματικά κοινούς θετικούς στόχους (οράματα, νοήματα και αξίες) – όχι αποκλειστικά τη βελτίωση του ΑΕΠ και των δημοσιονομικών δεικτών – και να αντικατοπτρίζει τελικά τη θεμελιώδη άποψη ότι ο πολίτης πρέπει να βρίσκεται πάντοτε στο προσκήνιο. Οφείλουμε δηλαδή «να επανεφεύρουμε το σύστημα πριν το κάνει μόνο του» (Ν. Ταλέμπ). Διαφορετικά, οδεύουμε με μαθηματική ακρίβεια σε επίπεδα κοινωνικών ανισοτήτων (και κοινωνικής αναταραχής) υψηλότερα από αυτά που γνώρισε ο κόσμος πριν τη Γαλλική Επανάσταση…
