ΤΟ ΤΡΙΤΟ ΚΥΜΑ ΜΕΓΕΘΥΝΣΗΣ: ΟΙ ΑΙΣΙΟΔΟΞΟΙ ΚΑΙ ΑΠΑΙΣΙΟΔΟΞΟΙ

Το Γ΄ Πρόγραμμα δημοσιονομικής σταθερότητας, 2015 – 2018, θα ξεκινήσει τον Σεπτέμβριο του 2015. Είναι ένα πρόγραμμα υφεσιακό με μικρότερη διάρκεια αρνητικών επιδράσεων από τα δύο προηγούμενα, εφόσον βέβαια επιστρέψουμε στην πολιτική ισορροπία και στην επαναλειτουργία του τραπεζικού συστήματος. Εκτιμάται ότι για το 2015 θα έχουμε αρνητική μεταβολή στο ΑΕΠ (υπάρχουν σχετικές εκτιμήσεις του EC από -2% έως -4%) και θα αρχίσουμε να βλέπουμε θετικά στοιχεία ανάκαμψης μεταξύ του 2016 και του 2017. Οι συνθήκες θα μπορούσαν να βελτιωθούν με την ανακεφαλαιοποίηση του τραπεζικού συστήματος και την είσοδο στην πιστωτική χαλάρωση της ECB και στο πακέτο Junker. Πολύ φοβάμαι όμως ότι θα επαναληφθεί η εμπειρία της προηγούμενης πενταετίας. Η επαναδιοργάνωση του τραπεζικού τομέα θα πάρει ένα ανεξήγητο αργόσυρτο χαρακτήρα (καλοκαιρινές διακοπές, stress tests κ.τ.λ.) κρατώντας την οικονομία σε χαμηλό επίπεδο δραστηριότητας.

Η ελληνική οικονομία έχει ζήσει (από το 1830 μέχρι σήμερα) δύο σημαντικά κύματα μεγέθυνσης. Το πρώτο ήταν την περίοδο 1902 – 1919 (η περίοδος της Αφανoύς Ευημερίας του Γ. Δερτιλή) και το δεύτερο (πολύ μακρύτερο σε χρονική διάρκεια) καταγράφεται την περίοδο 1970 – 2009. Στηρίχθηκε στο μοντέλο της Καταναλωτικής Ζήτησης συμπεριλαμβανομένης της επέκτασης του τομέα των κατασκευών. Και στα δύο επεισόδια ανάπτυξης υπήρχε πρόσβαση στις διεθνείς αγορές κεφαλαίων. Και τα δύο κύματα ανεκόπησαν από οικονομική καταστροφή και συνακόλουθο αποκλεισμό από τις ιδιωτικές αγορές κεφαλαίων.

Μεσοπρόθεσμα οδεύουμε προς ένα τρίτο μακρύ κύμα μεγέθυνσης που θα στηρίζεται σ’ ένα μοντέλο Αποτελεσματικότητας/ Ζήτησης. Θα στηριχθεί στη μακροοικονομική επανισορρόπηση της περιόδου 2011 – 2018. Το γενικότερο οικονομικό πλαίσιο (Ευρωζώνη), στο οποίο λειτουργεί η ελληνική οικονομία είναι τόσο οργανωμένο ώστε το πιο πιθανόν είναι ότι θα οδηγηθούμε στο τρίτο αυτό κύμα με υψηλή πιθανότητα πραγματοποίησης. Όμως εκτιμούμε ότι υπάρχουν δύο ακόμα πιθανοί δρόμοι εξέλιξης που μπορούν να επισυμβούν εναλλακτικά του καλού αυτού δρόμου. Ο πρώτος είναι να κυριαρχήσει στο πολιτικό πεδίο ένας ιδιότυπος λαϊκισμός, ο οποίος οδηγεί σε ένα υπερτονισμό του πολιτικού στοιχείου ως καθοριστικού μέσου επίλυσης οικονομικών προβλημάτων (!). Ο λαϊκισμός μπορεί να έχει είτε αριστερή (σήμερα) είτε δεξιά προέλευση (αύριο). Ο δεύτερος που σε σύγκριση με τον πρώτο έχει ηπιότερα αρνητικά αποτελέσματα σχετίζεται με το ενδεχόμενο να επικρατήσει ένα περιβάλλον συνεχούς πολιτικής αναταραχής με αμφίβολους νικητές και ηττημένους. Αυτή η κατάσταση παρόλο που θα διαφέρει θετικότερα από ένα μοντέλο λαϊκίστικης υπεροχής, ως σαράκι θα κατατρώει την όποια δυναμική θα επιχειρήσει να αναπτύξει η ελληνική οικονομία. Εάν σ’ αυτή την εξέλιξη προσθέσετε και μία ανερχόμενη αμφισημία στην ευρωπαϊκή πολιτική ελίτ για τις σχέσεις της με την Ελλάδα, τότε είναι ενδεχόμενο να αμφισβητηθεί ή τουλάχιστον να αναπηροποιηθεί η πρώτη καλή εξέλιξη. Η αμφισημία αυτή θα ενισχυθεί στα δύο τελευταία σενάρια.

Όμως έχει ανοίξει ένα παράθυρο ευκαιρίας για να εξασφαλίσουμε την είσοδό μας στο νέο κύμα μεγέθυνσης. Η τελευταία πολιτική στροφή της κυβέρνησης έχει απομακρύνει το ενδεχόμενο να επικρατήσουν λαϊκίστικες δυνάμεις. Για πρώτη φορά φαίνεται να υπάρχουν καθαρές πολιτικές γραμμές χωρίς δεύτερες σκέψεις. Η διατήρηση των καθαρών γραμμών προϋποθέτει ότι η αντιπολίτευση θα εγκαταλείψει τον πειρασμό της χάραξης νέων μνημονιακών και αντιμνημονιακών γραμμών ως αφετηρία για την πολιτική αντιπαράθεση. Όμως ο τρίτος δρόμος της αργής επαναφοράς και των συνεχών πολιτικών αντιπαραθέσεων δυστυχώς παραμένει ανοιχτός.

Εάν είστε αισιόδοξος θα προσχωρήσετε ευκολότερα στην Α΄ Εκδοχή. Εάν είστε απαισιόδοξος θα προσχωρήσετε ευκολότερα στην Β΄ Εκδοχή ή ακόμα σε χειρότερες της Β΄ Εκδοχής (λαϊκισμός, αποτυχία κ.τ.λ.). Εάν είστε συντηρητικός αισιόδοξος θα πολεμήσετε την Β΄ ή τις χειρότερες Εκδοχές για να διαφυλάξετε την Α΄ Εκδοχή κ.λ.π.

Νομίζω ότι δεν πρέπει να είμαστε ούτε αισιόδοξοι ούτε απαισιόδοξοι. Πρέπει να είμαστε πραγματιστές. Ούτε να ελπίζουμε υπερβολικά, ούτε να είμαστε συστηματικά απαισιόδοξοι. Να εκτιμούμε τα πράγματα βήμα – βήμα διότι είμαστε σε αχαρτογράφητα νερά. Είναι πραγματισμός να αντιλαμβάνεσαι από τον Μάρτιο ότι οδεύαμε σε “ήπιο πιστωτικό γεγονός” που ιστορικά ήταν “προϋπόθεση” για να αλλάξει η ροή των πραγμάτων. Είναι πραγματισμός να αντιλαμβάνεσαι ότι το ερώτημα του δημοψηφίσματος ήταν αυτό που ήταν και όχι δραχμή ή ευρώ. Είναι πραγματισμός να εκτιμάς ορθά τις επιπτώσεις του προγράμματος σταθεροποίησης και να μην προβλέπεις (και ούτε να προσβλέπεις) σε καταστροφές που δε θα έρθουν.

Ο πραγματισμός λοιπόν μας οδηγεί να δεχθούμε ότι τελικά θα επικρατήσει η ισχύς του ευρύτερου πλαισίου του ευρωπαϊκού γίγνεσθαι. Η πολιτική θα πρέπει να το ξεκαθαρίσει και να μορφοποιήσει την τακτική της διότι το ότι θα επικρατήσει ένα γενικότερο πλαίσιο δεν σημαίνει καθόλου ότι στα επιμέρους στοιχεία του θα είναι ικανοποιητικά για τον ελληνικό λαό. Εξάλλου ο χρόνος αποκατάστασης των κοινωνικών ισορροπιών είναι μακρύς. Το δεύτερο κύμα μεγέθυνσης έκανε 35 χρόνια να φθάσει στην κορύφωση του. Αυτό δεν σημαίνει ότι θα απαιτηθεί κάτι ανάλογο τώρα. Σε αυτό το σημείο εξέλιξης της ερευνητικής σκέψης πρέπει να συμφωνήσουμε ότι δεν γνωρίζουμε. Το μόνο που μπορούμε να δούμε τώρα είναι η κατεύθυνση και το γεγονός ότι οικονομικά έχουμε ένα εξαιρετικά αναπτυγμένο επίπεδο εκκίνησης. Κάνοντας έναν απλοϊκό υπολογισμό, υπολογίζοντας να απορροφώνται 150.000 άνεργοι τον χρόνο (το 2014 απορροφήθηκαν 120.000 χιλιάδες) θα χρειαστούν 7-8 χρόνια μετά την έκτακτη παρούσα περίοδο για μια σοβαρή μείωση της ανεργίας, εάν κινηθούμε προς το καλό σενάριο. Αυτό χρειάζεται αλλαγή. Αλλά δεν είναι εύκολο έργο.

Την ενέργεια μας λοιπόν θα πρέπει να τη διοχετεύσουμε προς την κατεύθυνση της μορφοποίησης του περιεχομένου του πλαισίου. Η πολιτική θα φροντίσει να του προσδώσει τα στοιχεία που θα το κάνουν το ελάχιστον ελπιδοφόρα πλατφόρμα ζωής, ιδιαίτερα για τη νεότερη γενεά ενεργοποιώντας θετικούς καταλύτες που περιέχει. Έτσι, από τη μια μεριά ξεκαθαρίζει η κατεύθυνση. Όμως απαιτείται παρά πολύ δουλειά για τον ελπιδοφόρο προσδιορισμό του περιεχομένου του πλαισίου.