ΑΣΥΜΜΕΤΡΕΣ ΑΠΕΙΛΕΣ, ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΗ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΕΠΤΙΚΟΤΗΤΑ

Έχουμε υποστηρίξει ξανά ότι ζούμε μια περίοδο με υψηλή αβεβαιότητα και χαμηλό κίνδυνο (αν και ακούγεται κάπως παράδοξο) στο πλαίσιο μιας ανοδικής φάσης της οικονομικής δραστηριότητας με μακροπρόθεσμο (δεκαετή) ορίζοντα. Παραμένει βέβαια ο πληθωρισμός των τροφίμων και πρόσφατα οι ανοδικές τιμές στα καύσιμα, κυρίως λόγω ποσοτικών περιορισμών από τους μεγάλους πετρελαιοπαραγωγούς (Ρωσία κ.ά.), ενώ ο πληθωρισμός εξαντλεί τις καταθέσεις της COVID και περιορίζει την καταναλωτική διάθεση. Στην αβεβαιότητα συμβάλλει και το θολό τοπίο των αποφάσεων των κεντρικών τραπεζών που αφορούν τα επιτόκια και τη ρευστότητα (ποσοτική χαλάρωση).

Δεν είναι, όμως, πάντοτε παράδοξο να συνυπάρχουν υψηλή αβεβαιότητα και χαμηλός συστημικός και μη συστηματικός κίνδυνος. Εάν, π.χ., ο κίνδυνος αναφέρεται στα επιτόκια ή στην πορεία του πληθωρισμού, οι κεντρικές τράπεζες μπορούν με την πολιτική τους να ελέγχουν τις διακυμάνσεις και τα επίπεδα των βασικών μεταβλητών. Εάν, όμως, ο πληθωρισμός έχει την πηγή του είτε σε γεωστρατηγικές αποφάσεις είτε στην κλιματική αλλαγή (μία από τις αιτίες του πληθωρισμού τροφίμων), θα αντιμετωπίζουμε κύματα αυξομειώσεων, οπότε μιλάμε για την ύπαρξη αβεβαιότητας, ενώ ο κίνδυνος επιτοκίων μπορεί να κινείται σε προβλέψιμα επίπεδα. Εξάλλου, μόνο στην ελληνική γλώσσα η έννοια του κινδύνου συμπίπτει με την έλευση ενός κακού μέλλοντος, ενώ στην πραγματικότητα κίνδυνος είναι το εύρος της πιθανής έκβασης ενός συμβάντος (είτε θετικού είτε αρνητικού).

Έτσι, η πραγματική μας αγωνία προέρχεται από την αβεβαιότητα και τις ενδεχόμενες ασύμμετρες απειλές που δημιουργεί. Στην γλώσσα μας, ασύμμετρη απειλή δημιουργείται όταν οι συνέπειές της συνεπάγονται επιπτώσεις που υπερβαίνουν κατά τρόπο απόλυτο τα διαθέσιμα μέσα αντιμετώπισής τους.

Η επερχόμενη κλιματική αλλαγή είναι σοβαρή γενεσιουργός αιτία ασύμμετρων απειλών και αποδεικνύεται ότι η Ελλάδα είναι ευάλωτη σε παρόμοια είδη φαινομένων. Πριν προλάβουμε να κλείσουμε (;) το κεφάλαιο με τις μεγάλες φωτιές (η κυριολεξία του χαρακτηρισμού της ασύμμετρης απειλής) ήρθαν οι απίστευτες βροχές της κακοκαιρίας «Daniel». Ένας σεισμός θα μπορούσε επίσης να δημιουργήσει ασύμμετρη απειλή και γνωρίζουμε ότι εδώ και καιρό συσσωρεύεται σεισμική ενέργεια. Άρα, η πιθανότητα να συμβεί ένα μείζον καταστροφικό γεγονός όχι μόνο πάντοτε υπάρχει, αλλά φαίνεται ότι αυξάνεται με την πάροδο του χρόνου. Γενικότερα, υπάρχουν και θεωρητικές απόψεις για τα αίτια της διαχρονικής ανόδου των πηγών αβεβαιότητας (περιπλοκότητα οικονομίας και κοινωνίας, επιδημίες λόγω παγκοσμιοποίησης, ανατροπή οικοσυστημάτων κ.λπ.). Μάλιστα, υπάρχουν και πιο περίπλοκες ερμηνείες που δεν είναι του παρόντος.

Η απάντηση της οργανωμένης πολιτείας στις ασύμμετρες απειλές δεν μπορεί παρά να είναι η ανάπτυξη συστημάτων αφενός μεν πρόληψης και αφετέρου θεραπείας των συνεπειών. Όμως, αυτό έχει δύο προϋποθέσεις: α) την ανάπτυξη θεσμικής οργάνωσης (υπουργείο Προστασίας του Πολίτη, υπουργείο Κλιματικής Κρίσης, περιφέρειες, δήμοι κ.λπ.), β) την ακινητοποίηση πολύ μεγάλων δημόσιων πόρων για να διατεθούν σε περίπτωση ανάγκης. Και εδώ αρχίζουν τα δύσκολα. Δεν είναι δυνατόν να συγκεντρώνονται στόλοι εκχιονιστικών (πολύ μεγάλες επενδύσεις) που είναι ακινητοποιημένα 11 μήνες  για να ενεργοποιηθούν για τρεις μέρες! Είναι πολύ δύσκολο να είναι διαθέσιμοι στόλοι πυροσβεστικών αεροπλάνων, εκτός εάν έχουν αποκτηθεί π.χ. συνεργατικά με γειτονικές χώρες.

Τελικά, για την αντιμετώπιση των κοινωνικών και οικονομικών απειλών είναι προτιμότερο (και πάλι) να προσφύγουμε στα βασικά της οικονομικής πολιτικής, δηλαδή στην ανάγκη να διατηρούμε υψηλά επίπεδα δημοσιονομικής ισορροπίας α) για να διαθέτουμε τους απαραίτητους πόρους σε ανακουφιστική δράση και β) να μπορούμε να δανειζόμαστε όταν δημιουργηθούν έκτακτες συνθήκες, ενώ ταυτοχρόνως να είμαστε σε θέση να αναλαμβάνουμε το άριστο επίπεδο επενδύσεων σταθμισμένο με την πιθανότητα έλευσης των καταστροφικών γεγονότων. Ουσιαστικά, η δημοσιονομική ισορροπία έχει νόημα μόνο όταν έχει γίνει άριστος σχεδιασμός προετοιμασίας του κατάλληλου θεσμικού πλαισίου και επενδύσεων.

Για να γίνει αυτό, θα πρέπει να ενισχυθεί η προβλεπτική μας ικανότητα (foresight) για την πιθανότητα έλευσης καταστροφικών γεγονότων. Εδώ δεν χρειάζονται απλώς προβλέψεις, αλλά σύνθετες διαδικασίες ανάπτυξης σεναρίων εξέλιξης, πρόγνωσης και μακροχρόνιου σχεδιασμού. Πρόκειται για μια διαδικασία εξαιρετικά δύσκολη και σύνθετη. Μάλιστα, έχει από μόνη της παιδαγωγική σημασία για όλη την κοινωνία η διαδικασία ως προς την προετοιμασία απέναντι σε καταστροφικά γεγονότα. Ήδη, στη χώρα μας υπάρχουν παρόμοιες δομές (foresight), αλλά θα πρέπει να ενταχθούν και να αναπτυχθούν στο διοικητικό και ακαδημαϊκό σύστημά της.

Πρώτη δημοσίευση: εφημερίδα Real News, 10 Σεπτεμβρίου 2023