Όταν οι «Νέες Εποχές» μού συζήτησαν την προοπτική να γράψω ένα άρθρο για την επίδραση της παγκόσμιας οικονομίας στην καθημερινότητά μας, μου φάνηκε λίγο παράξενο γιατί (κατά τη γνώμη μου) όλη η ζωή μας διαμορφώνεται υπό την επίδραση των δυνάμεων που αναπτύσσονται γύρω από την οικονομία. Όταν όμως εμβάθυνα περισσότερο, αντιλήφθηκα ότι άλλο είναι να ζεις με την οικονομία (όπως μας συμβαίνει) και αρκετά πιο δύσκολο να δείχνεις και να αναλύεις τους δρόμους που υλοποιείται ο επηρεασμός αυτός. Οι δρόμοι αυτοί μπορούν να έχουν μίκρο ή μάκρο χαρακτήρα. Μπορούν δηλαδή να επηρεάζουν είτε μέσω των ατομικών αποφάσεων και συμπεριφορών, όπως, π.χ., ο τρόπος που ενημερωνόμαστε και παίρνουμε αποφάσεις, είτε μέσω ευρύτερων παρεμβάσεων, όπως, π.χ., φορολογία σε εισόδημα ή σε συγκεκριμένα προϊόντα ή υπηρεσίες κ.τ.λ. Μπορεί, τέλος, οι μίκρο υποδομές των αποφάσεων (microfoundations) να επηρεάζουν τα μάκρο μεγέθη και αντιστρόφως.
Εδώ επεξεργαζόμαστε μια διάσταση του θέματος που έχει την τελευταία σύνθεση με μίκρο και μάκρο διαστάσεις. Πρόκειται για τον τρόπο που εξελίσσεται η οικονομία (βεβαίως μαζί με την τεχνολογία, που ανατροφοδούνται) και διαμορφώνει τον ευρύτερο χώρο στον οποίο ζούμε. Ειδικότερα μας απασχολεί η σημερινή μεγάλη εικόνα της οικονομίας και της τεχνολογίας, η οποία ομολογουμένως την τελευταία δεκαπενταετία είναι εξαιρετικά δύσκολη: μεγάλες οικονομικές κρίσεις (2010), επιδημίες (2020), πόλεμοι (Ουκρανία, Μέση Ανατολή, Αφρική), αβεβαιότητα, πολιτικές και κοινωνικές ανακατατάξεις, αναθεωρήσεις της παγκόσμιας τάξης πραγμάτων, για να αναφέρουμε τις κυριότερες από αυτές που διαμορφώνουν μια εξαιρετικά αρνητική συγκυρία στην οποία ζει η γενιά μας, χωρίς να μπορεί να δώσει μια ολοκληρωμένη απάντηση στην κακοτυχία της. Βεβαίως, η παρούσα συγκυρία παίρνει αρνητικά χρώματα διότι συγκρίνεται με την προηγούμενη ιδιαιτέρως θετική συγκυρία της περιόδου που στην τελευταία φάση της ονομάζεται «Great Moderation», ας την πούμε στα ελληνικά «Μεγάλη Εξομάλυνση», που λήγει (φθάνει δηλαδή στο ανώτατο σημείο ευημερίας) περίπου τη δεκαετία του 2000 (ας πούμε, την 11/9/2001 και την επίθεση στους Δίδυμους Πύργους).
Είναι περίοδος του πλουτισμού (πολιτικά της σοσιαλδημοκρατίας – παγκοσμίως –, θυμηθείτε και την Ελλάδα – ΠαΣοΚ, ωραία χρόνια) και της χρηματοπιστωτικής επέκτασης, όπου η φτώχεια μειώνεται παντού και η ζωή βελτιώνεται δραματικά. Την περίοδο αυτή την κινούν τεχνολογικά οι πετροχημικές καινοτομίες, το αυτοκίνητο και βεβαίως η ανάπτυξη της τεχνολογίας της πληροφορικής. Στην ίδια περίοδο ο καπιταλισμός εγκαθιδρύεται και επεκτείνεται (συμπεριλαμβανομένου του πρώην Ανατολικού Μπλοκ) ασκώντας πίεση στις νεοεισερχόμενες οικονομικές δυνάμεις σε όλον τον κόσμο. Οι διακρατικές εισοδηματικές διαφορές μειώνονται και οι εσωτερικές εισοδηματικές διαφορές διευρύνονται. Ωστόσο αυτή η περίοδος τελειώνει από τις ίδιες δυνάμεις (αύξηση εισοδημάτων, τεχνολογική μεταβολή και διεύρυνση του καπιταλισμού) που τροφοδότησαν την επέκτασή της και βρισκόμαστε σε μια καινούργια φάση εξέλιξης της οικονομικής, τεχνολογικής και κοινωνικής πραγματικότητας που έχει αναγκαστικά πλέον καινούργια χαρακτηριστικά: κοινωνική περιπλοκότητα, ενίσχυση της ιδιωτικότητας, εισοδηματικές μεταβολές και μεταβολές απασχόλησης, γεωστρατηγική κινητικότητα, όπως και ενεργοποίηση των μεγάλων τάσεων (υπογεννητικότητα, κλιματική κρίση). Αυτή η νέα φάση φέρνει μαζί της την εσωτερική υποβάθμιση των εισοδημάτων και τη διόγκωση της αβεβαιότητας. Έτσι είναι λογικό που εμφανίζονται ο λαϊκισμός, ο εθνικισμός και ο αυταρχισμός. Αυτές οι πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις διαμορφώνουν ένα παγκόσμιο κύμα αντιδιεθνοποίησης και γεωστρατηγικών ανακατατάξεων και αύξησης του γεωστρατηγικού κινδύνου. Πρόκειται για την καθοδική φάση του προηγούμενου μεγάλου κύκλου και την ανοδική φάση του νέου.
Έτσι ξαναφτιάχνεται ένας καινούργιος κόσμος υπό την επιρροή των ισχυροτέρων, που θα δώσει τη θέση του σε έναν καινούργιο μεγάλο κύκλο εξέλιξης, με σημείο κορύφωσης της ανόδου στη δεκαετία του 2040 με ΑΙ, Quantum πληροφορική και πράσινες τεχνολογίες. Μέχρι τότε (στην επόμενη δεκαετία) η ζωή μας θα διέλθει αυτή τη δύσκολη συγκυρία, έναν «χειμώνα δυσφορίας» (κατά τη φράση του Σαίξπηρ στον «Ριχάρδο Γ’» που έγινε και νουβέλα από τον Τζον Στάινμπεκ το 1961 με κύριο θέμα τη σύγκρουση αξιών), όπου οι ηθικές και υλικές αξίες θα δοκιμαστούν και θα συγκρουστούν για να διατηρηθούν οι ανθρώπινες αξίες (που χάνονται στις γεωστρατηγικές συγκρούσεις). Πάντως, εάν δεν βρεθεί κάποιος τρελός να πατήσει το κουμπί, μετά τη δύσκολη συγκυρία, τα παιδιά μας θα ζήσουν διαφορετικά και καλύτερα από εμάς.
Πρώτη δημοσίευση: εφημερίδα Το Βήμα, 27 Ιουλίου 2025
