Γιατί τόσες κρίσεις μαζί; Και θα σταματήσουν εδώ; Μάλιστα, οι κρίσεις έχουν και διαφορετική υπόσταση αλλά και έναν κοινό παρονομαστή: τη μείωση της ευημερίας των ανθρώπων. Μέσα σε μία δεκαπενταετία έχουν υπάρξει τέσσερα μεγάλα παγκόσμια σοκ: η χρηματοπιστωτική κρίση, η επιδημιολογική κρίση της COVID-19, ο πληθωρισμός και οι πόλεμοι.
Τα πράγματα φαίνονταν ότι πήγαιναν αρκετά καλά μέχρι το 2008, μέχρι που ξεκίνησε η κρίση στον πυρήνα του χρηματοοικονομικού συστήματος: στη σχέση κινδύνου και αξίας των στοιχείων του ενεργητικού. Η ραγδαία μείωση της αξίας των ακινήτων, ενώ η χρηματοδότησή τους βρισκόταν στα ύψη, προκάλεσε μία ατέρμονη, προς τα κάτω, αδυναμία κάλυψης του τραπεζικού κινδύνου οδηγώντας σε μια μεγάλη ύφεση. Όμως και όταν αποκαταστάθηκε η ισορροπία, γεμίζοντας με χρέη το οικονομικό σύστημα (πήρε μία πενταετία για όλον τον κόσμο και μία δεκαετία για εμάς), η εξαντλημένη παγκοσμιοποίηση (κινητικότητα πόρων και ανθρώπων) υποβοήθησε την παγκόσμια επιδημία και τη μείωση του προσδόκιμου ζωής. Πάλι το ξεπεράσαμε, πάλι δανειζόμενοι από τις μελλοντικές γενεές (χρέη)! Όμως τα σημάδια στις γραμμές εφοδιασμού που άφησε η COVID-19, μαζί με την ξαφνική σχεδόν επανάκαμψη, γέννησαν τον πληθωρισμό. Όταν αυτός βρισκόταν στην άνοδο με τις τιμές της ενέργειας να έχουν πάρει για τα καλά την ανιούσα, ήταν προφανώς η καλύτερη στιγμή για να χρηματοδοτηθεί ο πόλεμος του Πούτιν στην Ουκρανία. O πόλεμος αύξησε περισσότερο τον ενεργειακό πληθωρισμό. Ένας χρηματοδοτούμενος πόλεμος (από τα θύματα) μπορεί να συνεχίζεται επί μακρόν – και συνεχίζεται. Την ίδια στιγμή η Χαμάς έβλεπε τον κόσμο να χάνεται κάτω από τα πόδια της αφού η ανάπτυξη των οικονομικών σχέσεων στην περιοχή έφερνε όλα τα κράτη κοντύτερα (Συμφωνίες του Αβραάμ). Άρα, χρειαζόταν μία θεαματική κίνηση. Από εκεί και πέρα όλες οι δυνάμεις συνωμότησαν για την έκρηξη και την εξαφάνιση του ανθρωπισμού στην περιοχή.
Ο οικονομικός εθνικισμός έχει καλλιεργηθεί στους λαούς, οπότε η διάσπαση της εμπορικής ενότητας του κόσμου και η συγκρουσιακή διάθεση είναι αισθητή. (Εμείς ευτυχώς περάσαμε τη «ασθένεια» με τη δραχμολατρία ευκολότερα.) Έτσι γεννήθηκαν οι δασμοί του Τραμπ (όπως και στη δεκαετία του 1930) σε μια προσπάθεια να αξιοποιηθούν εντός των τειχών οι δυνατότητες των νέων τεχνολογιών που άρχισαν να εμφανίζονται: ΑΙ, quantum informatics, πράσινες τεχνολογίες, προσωποποιημένη φαρμακευτική. Ένας μετα-ηγεμονικός κόσμος γεννιέται.
Όλα τα παραπάνω έχουν έναν κοινό «περίεργο» παρονομαστή: Την άνοδο του βιοτικού επιπέδου (!) αλλά την ταυτόχρονη μείωση του ρυθμού ανάπτυξης που είναι αισθητή τα τελευταία χρόνια (κοσμική ύφεση) δημιουργώντας μια παγκόσμια δημιουργική (γιατί οδηγεί στο καινούργιο) καταστροφή. Και όταν δεν υπάρχει δυναμική ανάπτυξης, όλες οι εύθραυστες κακές καταστάσεις βγαίνουν στην επιφάνεια. Στις αρχές της δεκαετίας του 2000 ο κόσμος (χρηματοοικονομοποίηση των πάντων, φθηνό χρήμα, ευρώ) βρέθηκε στο υψηλότερο σημείο ανάπτυξης (5ος μεγάλος κύκλος κατά σειρά στην παγκόσμια ιστορία 40-60 ετών, Κοντράτιεφ) με την επίδραση της πληροφορικής και φαρμακευτικής επανάστασης, της παροχής φθηνών καταναλωτικών προϊόντων (παγκοσμιοποίηση) με την άνοδο των οικονομιών της Ασίας. Μετά άρχισε η εξάντλησή του και μπήκαμε στα δύσκολα.
Υπάρχει και πιο κάτω; Αναμένουμε μια παράταση αυτής της χαμηλής πτήσης των οικονομιών (με ό,τι αυτό συνεπάγεται κοινωνικοπολιτικά) μέχρι να βρεθούμε σε πιο ρωμαλέους ρυθμούς ανάπτυξης. Το νέο ανώτατο αναπτυξιακό σημείο αναμένεται γύρω στο 2040 (υπό κανονικές συνθήκες). Όμως αυτή η κίνηση στα χαμηλά μπορεί να εξελιχθεί σε βαθύτερη κρίση, εάν συνεχιστεί άτακτα η αποδολαριοποίηση που πλήττει τους ισολογισμούς κρατών, τραπεζών, ασφαλιστικών επιχειρήσεων, ιδίως εάν συνδυαστεί με «απελευθέρωση» του χρηματοπιστωτικού συστήματος στις ΗΠΑ. Μήπως η διακοπή της εκτέλεσης του προϋπολογισμού των ΗΠΑ (30 Σεπτεμβρίου 2025) ή μια κατάρρευση της αγοράς crypto ή η έλλειψη εμπιστοσύνης στη διοίκηση των ΗΠΑ, της Γαλλίας κ.λπ. ή μια καινούργια έκρηξη στη ΒΑ Ευρώπη με NATO και Ρωσία μπορούν να πυροδοτήσουν μια νέα μεγάλη κρίση; Ο σοφός Άλαν Γκρίνσπαν (πρώην πρόεδρος της Fed) δημοσίευσε μόλις πριν από λίγες ημέρες ένα άρθρο με τίτλο «Ποτέ δεν τη βλέπουμε όταν έρχεται».
Όμως υπάρχει και η εκδοχή οι θετικές εξελίξεις να επιταχύνουν την εμφάνισή τους. Ήδη οι επενδύσεις στην ΑΙ (επιχειρηματική απάντηση στη διογκωμένη αβεβαιότητα) είναι τόσο μεγάλες που συνέβαλαν να πιεστεί προς τα πάνω (πρώτη φορά τόσο γρήγορα για νέα τεχνολογία) ο παγκόσμιος ρυθμός ανάπτυξης μία ποσοστιαία μονάδα και προφύλαξαν τις ΗΠΑ από μια καθίζηση στην οικονομία. Λέτε να συντομεύσει η αρνητική περίοδος;
Πρώτη δημοσίευση: εφημερίδα Το Βήμα της Κυριακής, 5 Οκτωβρίου 2025
