Η επιβολή δασμών από τις ΗΠΑ αναδεικνύει έναν βαθύτερο γεωοικονομικό αναπροσανατολισμό, που βασίζεται στην ηγεμονική αυτονομία και προκαλεί αναταράξεις στις διεθνείς σχέσεις, επενδυτική κάμψη και εντεινόμενη αβεβαιότητα. Οι ΗΠΑ επέλεξαν να επαναπροσδιορίσουν τον ρόλο τους στο διεθνές εμπόριο ως εθνικά προσανατολισμένος ανταγωνιστής και όχι πλέον ως ρυθμιστής, εγκαταλείποντας τη λογική των κανόνων ελεύθερου εμπορίου που οι ίδιες είχαν συνδιαμορφώσει μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Οι επιπτώσεις αυτής της εξέλιξης είναι βαθιές. Η ΕΕ βλέπει τομείς, όπως η αυτοκινητοβιομηχανία, οι πράσινες τεχνολογίες και ο αγροδιατροφικός τομέας, να γίνονται στόχοι των δασμών. Ο ρυθμός μεγέθυνσής της δέχεται πλήγμα που υπερβαίνει το 0,3% και ίσως φτάσει το 1% του ΑΕΠ σε ορίζοντα τριετίας, σύμφωναμε εκτιμήσεις από think tanks όπως το Bruegel και το CEPR. Ακόμα σοβαρότερες είναι οι έμμεσες επιδράσεις στην εμπιστοσύνη. Οι επιχειρήσεις διστάζουν να επενδύσουν όταν αγνοούν αν οι εμπορικοί κανόνες θα παραμείνουν σταθεροί. Η αβεβαιότητα που κυριαρχεί σε αυτό το νέο πλαίσιο διεθνών συναλλαγών διαβρώνει την παγκόσμια οικονομία.
Υπό τις συνθήκες αυτές, η ΕΕ πρέπει να οικοδομήσει μια στρατηγική προσαρμογής με πέντε άξονες: α) Συμμαχίες με φιλελεύθερες οικονομίες, όπως ο Καναδάς, η Ιαπωνία, η Αυστραλία και η Νότια Κορέα, για μια νέα εμπορική αρχιτεκτονική με ρεαλιστικούς και επικαιροποιημένους κανόνες, προσαρμοσμένους στις τεχνολογικές εξελίξεις. β) Στρατηγική αυτάρκειας σε κρίσιμους τομείς, όπως τα μικροτσίπ, οι σπάνιες γαίες, η τεχνητή νοημοσύνη και η καθαρή ενέργεια. γ) Προστασία των πιο ευάλωτων στον προστατευτισμό κρατών-μελών μέσω ευρωπαϊκών μηχανισμών στήριξης. δ) Ηγεσία στη διαμόρφωση ενός νέου πλαισίου αρχών για το διεθνές εμπόριο, καθώς αν η ΕΕ δεν υπερασπιστεί τους κανόνες του ελεύθερου εμπορίου, θα αμφισβητηθεί η οικονομική της ισχύς αλλά και η ίδια της η ύπαρξη. ε) Ενεργοποίηση των κρατών-μελών ως φορέων υλοποίησης της στρατηγικής. Κάθε χώρα πρέπει να διαμορφώσει πολιτικές που ενισχύουν την ανθεκτικότητα και την εξωστρέφεια της οικονομίας της, ειδικά οι πιο εκτεθειμένες οικονομίες.
Η Ελλάδα αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα καθώς, παρά το μικρό της μέγεθος στο διεθνές εμπόριο, είναι ευάλωτη. Οι εξαγωγές αντιστοιχούν περίπου στο45% του ΑΕΠ της, με το 80% να κατευθύνεται σε αγορές που επηρεάζονται από δασμούς, ενώ περίπου το 4,2% προορίζεται για τις ΗΠΑ. Η ελληνική ναυτιλία, με το 20% του παγκόσμιου στόλου, δέχεται πιέσεις καθώς κάθε διατάραξη στις εμπορικές ροές οδηγεί σε απώλεια φορτίου και εσόδων. Ο τουρισμός, επίσης απειλείται από την αυξανόμενη αβεβαιότητα. Επιπλέον, η αύξηση του κόστους πρώτων υλών και μεταφορών επιβαρύνει την εγχώρια παραγωγή και περιορίζει την ανταγωνιστικότητα. Για χώρες όπως η Ελλάδα, η συμμετοχή στην ευρωπαϊκή απάντηση δεν είναι απλώς επιλογή πολιτικής, είναι ζήτημα στρατηγικής επιβίωσης. Το ελεύθερο εμπόριο δεν αποτελεί ιδεολογική επιλογή, αλλά θεμέλιο ευημερίας. Η ίδια η οικονομική ιστορία το επιβεβαιώνει. Το ερώτημα είναι αν θα το υπερασπιστούμε τη στιγμή που αμφισβητείται.
Πηγή: εφημερίδα Το Βήμα, ένθετο «Πανεπιστήμιο Αθηνών», 25 Μαΐου 2025, σ. 4.
