ΑΓΩΓΗ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΙΛΗΨΗ: EΝΑΣ ΟΛΙΣΤΙΚΟΣ ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΗ ΣΧΟΛΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΥΗΜΕΡΙΑ

Εισαγωγή

Η συμπεριληπτική εκπαίδευση αποτελεί μια διαρκής και δυναμική διαδικασία που αποσκοπεί στην υπέρβαση των εμποδίων που περιορίζουν τη συμμετοχή όλων των μαθητών στη διαδικασία της μάθησης (Γκόβαρης & Μανούσου, 2015). Ταυτόχρονα, η Συμπερίληψη αναδύεται ως ένα μέσο άρσης των διαχωριστικών περιβαλλόντων, των ανισοτήτων και των κατηγοριοποιήσεων των μαθητών και ταυτόχρονης εγκαθίδρυσης ενός πλαισίου εκπαίδευσης όπου θα παρέχονται σε όλα τα παιδιά ισότιμα τα μορφωτικά αγαθά και οι ευκαιρίες κοινωνικής τους ανάπτυξης σε ένα “Σχολείο για Όλους” (UNESCO, 2008), χωρίς αποκλεισμούς.

Η παιδαγωγική της συμπερίληψης βασίζεται στη θετική αντίληψη της διαφορετικότητας ως ευκαιρίας για μάθηση και εξέλιξη και όχι ως προβλήματος προς ομαλοποίηση (Slee, 2004). Δεν αφορά αποκλειστικά τους μαθητές με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, αλλά όλους τους μαθητές που διαφέρουν μεταξύ τους. Η συμπερίληψη βέβαια αποτελεί μια απαιτητική διαδικασία καθώς δεν σημαίνει απλώς τοποθέτηση των μαθητών στο ίδιο σχολικό περιβάλλον, αλλά την αναδόμηση της εκπαιδευτικής διαδικασίας ώστε να ανταποκρίνεται στις ανάγκες ενός ετερογενούς μαθητικού πληθυσμού (Στασινός, 2013). Η διαφοροποιημένη διδασκαλία και η συνεργασία μεταξύ των εκπαιδευτικών και των μαθητών συνιστούν θεμελιώδεις αρχές αυτής της προσέγγισης.

Η συμπεριληπτική εκπαίδευση συμβάλλει στη διαμόρφωση ενός σχολικού περιβάλλοντος όπου η διαφορετικότητα αναγνωρίζεται ως πολύτιμη αξία και στοιχείο ανθρωπισμού. Μέσα από την αξιοποίηση εκπαιδευτικών πρακτικών που ενισχύουν την αποδοχή και τη συνεργασία, διαμορφώνεται ένα θετικό σχολικό κλίμα, στο οποίο όλοι οι μαθητές έχουν ίσες ευκαιρίες συμμετοχής. Παράλληλα, προωθείται η κοινωνική συνοχή, καθώς η εκπαίδευση δεν περιορίζεται μόνο στη μετάδοση γνώσεων, αλλά εστιάζει και στην ανάπτυξη συναισθηματικών και κοινωνικών δεξιοτήτων. Οι μαθητές μαθαίνουν να επικοινωνούν, να συνεργάζονται και να αναπτύσσουν ενσυναίσθηση, ενώ καλλιεργείται η αλληλεγγύη και ο αλληλοσεβασμός. Μέσα σε ένα τέτοιο υποστηρικτικό περιβάλλον, ενισχύεται η αυτοπεποίθηση κάθε παιδιού και διαμορφώνεται μια σχολική κοινότητα που λειτουργεί με βάση την αποδοχή, τη δικαιοσύνη και τον σεβασμό στη μοναδικότητα του κάθε ατόμου.

Παράλληλα, η συμπεριληπτική εκπαίδευση διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της ταυτότητας των μαθητών και στην ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής. Στην Αγγλία, για παράδειγμα, το νομικό πλαίσιο έχει αναγνωρίσει τη σημασία της ηθικής, κοινωνικής, πνευματικής και πολιτισμικής ανάπτυξης ήδη από τον Νόμο Εκπαίδευσης του 1944 (Education Act 1944), ενώ το 1992 διατυπώθηκε ο όρος "Spiritual, Moral, Social and Cultural (SMSC) development" (Education [Schools] Act 1992). Μάλιστα οι σχολικοί οργανισμοί αξιολογούνται με βάση την προώθηση αυτών των αξιών από την Ofsted, την αρμόδια υπηρεσία για την επιθεώρηση των εκπαιδευτικών δομών (Ofsted, 2017). Προς την κατεύθυνση αυτή η αξιοποίηση των προγραμμάτων αγωγής υγείας στο σχολικό πλαίσιο μπορεί να διαδραματίσει θεμελιώδη ρόλο στην προώθηση της πνευματικής, ηθικής, κοινωνικής και πολιτισμικής ανάπτυξης των νέων, βασικές αρχές τις οποίες προάγει η συμπεριληπτική στάση και φιλοσοφία (Chester, et al., 2019). 

Η Αγωγή Υγείας ως Μοχλός Συμπερίληψης: Ενίσχυση της Πνευματικής, Ηθικής, Κοινωνικής και Πολιτισμικής Ανάπτυξης στο Σχολικό Περιβάλλον

Η σχέση μεταξύ αγωγής υγείας και συμπερίληψης στο σχολικό περιβάλλον βασίζεται στην ολιστική προσέγγιση της υγείας, η οποία περιλαμβάνει τη σωματική, ψυχική, κοινωνική και πνευματική ευημερία των μαθητών. Η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (WHO, 1946) αναγνωρίζει ότι η υγεία δεν περιορίζεται στην απουσία ασθένειας, αλλά επεκτείνεται στην κοινωνική ευημερία. Επιπλέον, η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού (UN General Assembly, 1989) τονίζει τη σημασία της συνολικής ανάπτυξης των νέων, περιλαμβάνοντας τη σωματική, ψυχική, ηθική και κοινωνική τους ανάπτυξη.

Στο πλαίσιο αυτό το σχολείο αναλαμβάνει την ευθύνη για την ολόπλευρη ανάπτυξη των μαθητών αξιοποιώντας αφενός μεν τη συμπεριληπτική κουλτούρα και τις βασικές ανθρωπιστικές αρχές τις οποίες αυτή προάγει, αφετέρου δε την αγωγή υγείας ως διαθεματική δραστηριότητα, η οποία μέσα από ενεργητικές και βιωματικές μεθόδους μάθησης, συμβάλλει στην καλλιέργεια δεξιοτήτων και στάσεων ζωής από τους μαθητές που οδηγούν στη διαμόρφωση μιας δημοκρατικής και αλληλέγγυας σχολικής κοινότητας

Πνευματική ανάπτυξη και συνδεσιμότητα

Η πνευματικότητα παίζει σημαντικό ρόλο στη συνολική ανάπτυξη των μαθητών, συμβάλλοντας στην αναζήτηση νοήματος και στην κατανόηση του εαυτού τους σε σχέση με τους άλλους και το περιβάλλον (Michaelson et al., 2016). Παρόλο που η έννοια της πνευματικότητας είναι αφηρημένη (Weathers et al., 2016), έχει διατυπωθεί ως ένας «αναπτυξιακός κινητήρας» που ενισχύει την αίσθηση του ανήκειν και της σύνδεσης (Brooks et al., 2018). Η συμπερίληψη σε αυτό το πλαίσιο προωθείται μέσω της ενθάρρυνσης των μαθητών να εξερευνήσουν τις πεποιθήσεις τους και να χτίσουν σχέσεις εμπιστοσύνης και αλληλεγγύης (Ofsted, 2004).

Ηθική και κοινωνική ανάπτυξη ως θεμέλιο συμπεριληπτικής εκπαίδευσης

Η ηθική ανάπτυξη περιλαμβάνει όχι μόνο την αναγνώριση της διαφοράς μεταξύ σωστού και λάθους, αλλά και την ικανότητα των μαθητών να αναλύουν ηθικά ζητήματα και να κατανοούν διαφορετικές απόψεις (Eaude, 2008; Ofsted, 2004). Η κοινωνική ανάπτυξη ενισχύει την ικανότητα των νέων να αλληλεπιδρούν αποτελεσματικά με τους άλλους, τόσο εντός όσο και εκτός σχολείου, καλλιεργώντας δεξιότητες όπως η ακρόαση, η συνεργασία και η επίλυση συγκρούσεων (Brown, 1998). Αυτές οι δεξιότητες είναι απαραίτητες για την προώθηση ενός συμπεριληπτικού σχολικού περιβάλλοντος, όπου όλοι οι μαθητές, ανεξαρτήτως καταγωγής, θρησκείας ή αναπηρίας, αισθάνονται αποδεκτοί και ισότιμοι (Ofsted, 2017).

Πολιτισμική ανάπτυξη και καταπολέμηση των διακρίσεων

Η πολιτισμική ανάπτυξη ενισχύει την κατανόηση και τον σεβασμό διαφορετικών πολιτισμών, αμφισβητώντας τα στερεότυπα και τις διακρίσεις (Brown, 1998; Bigger, 1999). Δεδομένου ότι οι σύγχρονες κοινωνίες και σχολεία είναι πολυπολιτισμικά, η αγωγή υγείας μπορεί να λειτουργήσει ως μηχανισμός που προάγει τον διαπολιτισμικό σεβασμό και την ανοιχτόμυαλη στάση (Ofsted, 2017). Μάλιστα, έρευνες έχουν δείξει ότι η ανάπτυξη της πολιτισμικής κατανόησης συνδέεται με την ευημερία και την επιτυχία των μαθητών στο σχολείο (Brooks, 2014; Eaude, 2008).

Συμπέρασμα

Η αγωγή υγείας και η συμπεριληπτική εκπαίδευση είναι στενά συνδεδεμένες, καθώς η υγεία δεν περιορίζεται σε βιολογικούς παράγοντες αλλά επεκτείνεται στην κοινωνική και ψυχολογική ευημερία των μαθητών. Η καλλιέργεια της ηθικής, κοινωνικής, πολιτισμικής και πνευματικής ανάπτυξης στο σχολείο μπορεί να προωθήσει ένα πιο δίκαιο, υποστηρικτικό και συμπεριληπτικό εκπαιδευτικό περιβάλλον (King et al., 2014). Ένα σχολείο που υιοθετεί αυτές τις αρχές όχι μόνο προάγει την υγεία των μαθητών αλλά ενισχύει τη συνοχή της σχολικής κοινότητας και τη διαμόρφωση μελλοντικών ενεργών πολιτών.

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Bigger, S. (1999). Spiritual, moral, social and cultural education: Exploring values in the curriculum. London: David Fulton.

Brooks, F. (2014). The link between emotional well-being and attainment. Public Health England.

Brooks, F., Magnusson, J., Spencer, N., & Morgan, A. (2018). Adolescent multiple risk behaviour: An asset approach to the role of school culture. Journal of Public Health, 40(2), 381-390.

Brown, J. (1998). The role of social education in developing a sense of identity and community in schools. Educational Review, 50(2), 161-172.

Chester, K. L., Klemera, E., Magnusson, J., Spencer, N. H., & Brooks, F. M. (2019). The role of school-based health education in adolescent spiritual moral, social and cultural development. Health Education Journal, 78(5), 582-594. https://doi.org/10.1177/0017896919832341 (Original work published 2019)

Γκόβαρης, Χ. & Μανούσου, Χ. (2015). Διδασκαλία για τη συμπερίληψη του «άλλου – Εμπειρίες και αποτελέσματα από την εφαρμογή μιας διαπολιτισμικής έρευνας δράσης σε Δημοτικό Σχολείο. Στο Επιστήμες της Αγωγής, Θεματικό τεύχος 2015, 10-34.

Eaude, T. (2008). Children’s spiritual, moral, social and cultural development: Primary and early years. London: Learning Matters.

King, P.E., Clardy, C.E., & Ramos, J.S. (2014). Adolescent spiritual development and the potential role of spiritual modeling. Journal of Adolescence, 37(2), 185-194.

Michaelson, V., King, N., & Inchley, J. (2016). Contextualizing spirituality as a health asset. Social Science & Medicine, 170, 184-191.

Ofsted (2004, 2017). Inspecting schools: Spiritual, moral, social and cultural development. London: Ofsted.

Slee, R. (2004). Eνταξιακή εκπαίδευση και εκπαιδευτική μεταρρύθμιση στη νέα εποχή. Στο Ζώνιου-Σιδέρη, Α., Σπανδάγου, Η., (επιμ.), Εκπαίδευση και τύφλωση. Σύγχρονες τάσεις και προοπτικές. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Στασινός, Δ. (2013). Η ειδική εκπαίδευση 2020. Για μια συμπεριληπτική ή ολική εκπαίδευση στο νέο- ψηφιακό σχολείο με ψηφιακούς πρωταθλητές. Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση.

UNESCO 2008. ‘Inclusive Education: The Way of the Future’, International Conference on Education, 48th session, Final Report, Geneva: UNESCO

UN General Assembly (1989). Convention on the Rights of the Child. United Nations.

Weathers, E., McCarthy, G., & Coffey, A. (2016). Concept analysis of spirituality. Journal of Advanced Nursing, 72(6), 1257-1270.

WHO (1946). Constitution of the World Health Organization. Geneva: WHO.