Η ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΜΟΝΑΔΑΣ: ΑΠΟ ΤΗ ΓΡΑΦΕΙΟΚΡΑΤΙΑ ΣΤΗΝ ΣΧΟΛΙΚΗ ΗΓΕΣΙΑ. H ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ

Η διεύθυνση των σχολικών μονάδων στην Ελλάδα εξακολουθεί να αντιμετωπίζεται ως ένα καθαρά διοικητικό καθήκον που ανατίθεται σε εκπαιδευτικούς με βάση την προϋπηρεσία και τα τυπικά προσόντα, χωρίς να διασφαλίζεται ότι διαθέτουν τις απαραίτητες ηγετικές και διοικητικές ικανότητες. Σε αντίθεση με πολλές προηγμένες χώρες, όπου η διεύθυνση ενός σχολείου αποτελεί αναγνωρισμένο επάγγελμα με συγκεκριμένα πρότυπα, στην Ελλάδα παραμένει εγκλωβισμένη σε ένα αυστηρά ελεγχόμενο γραφειοκρατικό σύστημα που δεν επιτρέπει την αναβάθμιση του ρόλου. Η απουσία θεσμοθετημένων διαδικασιών αδειοδότησης και πιστοποίησης, η έλλειψη επαγγελματικού αξιακού κώδικα και η ανυπαρξία σωματείων που να προασπίζουν τα συμφέροντα και την ανάπτυξη των διευθυντών συμβάλλουν στη διατήρηση ενός αναχρονιστικού μοντέλου εκπαιδευτικής διοίκησης.

Σύμφωνα με τις κατευθυντήριες γραμμές του ΟΟΣΑ, της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της UNESCO, η επαγγελματοποίηση της θέσης του διευθυντή είναι αναγκαία προϋπόθεση για τη βελτίωση της ποιότητας της εκπαίδευσης. Ο ΟΟΣΑ έχει τονίσει ότι η σχολική ηγεσία δεν μπορεί να περιορίζεται στη διαχείριση διοικητικών διαδικασιών, αλλά πρέπει να εστιάζει στη βελτίωση της μάθησης, στην επαγγελματική ενδυνάμωση των εκπαιδευτικών και στη δημιουργία ενός σχολείου που λειτουργεί ως οργανισμός μάθησης. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, μέσω των εκπαιδευτικών πολιτικών της, προτείνει τη θέσπιση σαφών επαγγελματικών προδιαγραφών για την πρόσβαση στη θέση, ενώ η UNESCO επισημαίνει τη σημασία της αυτονομίας των σχολείων και της θεσμοθέτησης ενός πλαισίου λογοδοσίας για τους διευθυντές.

Σε χώρες όπως η Φινλανδία, το Ηνωμένο Βασίλειο, ο Καναδάς και η Γερμανία, η διεύθυνση των σχολικών μονάδων είναι ένα πλήρως αναγνωρισμένο επάγγελμα με συγκεκριμένες προϋποθέσεις εισόδου. Στη Φινλανδία, οι υποψήφιοι διευθυντές οφείλουν να κατέχουν μεταπτυχιακό τίτλο στη διοίκηση της εκπαίδευσης και να συμμετέχουν σε προγράμματα επιμόρφωσης. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, η απόκτηση του Εθνικού Επαγγελματικού Πιστοποιητικού Διεύθυνσης Σχολικών Μονάδων (NPQH) αποτελεί προϋπόθεση για την ανάληψη θέσης, ενώ στη Γερμανία, οι διευθυντές έχουν διευρυμένες αρμοδιότητες και λογοδοτούν σε ανεξάρτητους φορείς που αξιολογούν την αποτελεσματικότητά τους. Στον Καναδά, οι νέοι διευθυντές εντάσσονται σε πολυετή προγράμματα καθοδήγησης, όπου έμπειροι επαγγελματίες της εκπαιδευτικής ηγεσίας τους παρέχουν υποστήριξη και κατευθύνσεις.

Αντίθετα, στην Ελλάδα, η διαδικασία επιλογής των διευθυντών βασίζεται κυρίως σε τυπικά κριτήρια, όπως τα έτη προϋπηρεσίας και η κατοχή ακαδημαϊκών τίτλων, χωρίς να αξιολογούνται ουσιαστικά οι διοικητικές και ηγετικές τους ικανότητες. Ο διευθυντής εξακολουθεί να λειτουργεί περισσότερο ως εκτελεστής εγκυκλίων παρά ως ηγέτης που διαμορφώνει το όραμα και τη στρατηγική του σχολείου. Το γραφειοκρατικό σύστημα επιβάλλει αυστηρό έλεγχο στις αρμοδιότητές του, περιορίζοντας την αυτονομία του στη λήψη αποφάσεων. Η απουσία θεσμοθετημένης επιμόρφωσης και υποστήριξης σημαίνει ότι πολλοί διευθυντές καλούνται να αναλάβουν έναν ρόλο για τον οποίο δεν έχουν προετοιμαστεί επαρκώς, ενώ η έλλειψη μηχανισμών αξιολόγησης -από τους ομοτέχνους και όχι από εξωτερικούς παράγοντες- καθιστά δύσκολη τη διαμόρφωση μιας κουλτούρας συνεχούς βελτίωσης.

Για να μπορέσει η Ελλάδα να προχωρήσει στην επαγγελματοποίηση της θέσης του διευθυντή σχολικής μονάδας, απαιτούνται βαθιές θεσμικές αλλαγές. Η δημιουργία επαγγελματικού σωματείου διευθυντών θα μπορούσε να λειτουργήσει ως μηχανισμός αυτορρύθμισης, θέτοντας πρότυπα ποιότητας και διασφαλίζοντας την επαγγελματική ανάπτυξη των μελών του. Η θέσπιση ενός κώδικα δεοντολογίας, όπως συμβαίνει σε άλλες χώρες, θα συνέβαλε στην ενίσχυση της διαφάνειας και της λογοδοσίας. Παράλληλα, η αδειοδότηση και πιστοποίηση των διευθυντών μέσω εξετάσεων ή αξιολογήσεων θα μπορούσε να διασφαλίσει ότι όσοι αναλαμβάνουν τη θέση διαθέτουν τις απαραίτητες ικανότητες και τη σχετική εκπαίδευση.

Η μεταρρύθμιση του θεσμού της σχολικής ηγεσίας θα πρέπει, επίσης, να περιλαμβάνει την ενίσχυση της οικονομικής και διοικητικής αυτονομίας των σχολικών μονάδων, προκειμένου οι διευθυντές να έχουν τη δυνατότητα να λαμβάνουν αποφάσεις που εξυπηρετούν τις πραγματικές ανάγκες των μαθητών και των εκπαιδευτικών. Η υιοθέτηση ενός μοντέλου συνεχούς επαγγελματικής ανάπτυξης, μέσω προγραμμάτων επιμόρφωσης και mentoring, θα μπορούσε να στηρίξει τη μετάβαση από την παραδοσιακή διεύθυνση των σχολείων σε μια πιο σύγχρονη και αποτελεσματική ηγεσία.

Η καθυστέρηση στην επαγγελματοποίηση της θέσης του διευθυντή σχολικής μονάδας στην Ελλάδα οφείλεται εν μέρει στην αντίσταση της γραφειοκρατίας και στην αδράνεια του εκπαιδευτικού συστήματος, που δεν έχει ακόμα αναγνωρίσει τη σημασία της εκπαιδευτικής ηγεσίας ως ανεξάρτητου επαγγέλματος. Η έλλειψη πολιτικής βούλησης και η απουσία ενός οργανωμένου πλαισίου υποστήριξης των διευθυντών διατηρούν ένα αναχρονιστικό σύστημα, το οποίο δυσχεραίνει τη συνολική πρόοδο της εκπαίδευσης. Αν η Ελλάδα θέλει να συμβαδίσει με τις διεθνείς τάσεις, θα πρέπει να αναγνωρίσει ότι ο διευθυντής σχολικής μονάδας δεν είναι απλώς ένας έμπειρος εκπαιδευτικός με διοικητικά καθήκοντα, αλλά ένας επαγγελματίας ηγέτης με σαφή ρόλο και ευθύνες.

Η μετάβαση από τη γραφειοκρατική αντίληψη στη σύγχρονη επαγγελματική διαχείριση των σχολείων είναι απαραίτητη για τη βελτίωση της εκπαιδευτικής ποιότητας. Η θέσπιση μηχανισμών πιστοποίησης, η δημιουργία επαγγελματικών ενώσεων και η διαμόρφωση ενός σαφούς αξιακού κώδικα αποτελούν ουσιώδη βήματα προς αυτή την κατεύθυνση. Μόνο μέσα από μια τέτοια αλλαγή μπορεί ο διευθυντής να αναδειχθεί σε πραγματικό ηγέτη της εκπαιδευτικής κοινότητας, ικανό να διαμορφώσει το μέλλον της σχολικής εκπαίδευσης στη χώρα.