Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ: ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ, ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ

Η παγκοσμιοποίηση αποτελεί ένα πολύπλοκο και πολυδιάστατο φαινόμενο, το οποίο δεν περιορίζεται μόνο στις οικονομικές συναλλαγές και τις πολιτικές εξελίξεις, αλλά διεισδύει και στον τομέα της εκπαίδευσης, μετασχηματίζοντας τον ρόλο της γνώσης, τις δομές των εκπαιδευτικών συστημάτων και τις αντιλήψεις για τη μάθηση. Η εκπαιδευτική παγκοσμιοποίηση δεν είναι απλώς μια συνέπεια της οικονομικής και τεχνολογικής διασύνδεσης των κρατών, αλλά ένας ισχυρός μηχανισμός που αναπαράγει και ενισχύει αυτές τις διαδικασίες, διαμορφώνοντας μια νέα πραγματικότητα στην οποία η εκπαίδευση δεν αποτελεί πλέον αποκλειστικά κοινωνικό αγαθό, αλλά και στρατηγικό εργαλείο οικονομικής ανάπτυξης και διεθνούς ανταγωνιστικότητας.

Στον σύγχρονο κόσμο, τα εκπαιδευτικά συστήματα των εθνών-κρατών υιοθετούν όλο και περισσότερο διεθνείς προδιαγραφές, προσαρμόζοντας τα προγράμματα σπουδών, τις διδακτικές μεθόδους και τις διαδικασίες αξιολόγησης στις απαιτήσεις μιας παγκόσμιας αγοράς εργασίας. Η επιρροή οργανισμών όπως ο ΟΟΣΑ, μέσω του προγράμματος PISA, πιέζει τα κράτη να αναμορφώσουν τις εκπαιδευτικές τους πολιτικές, ενώ πανεπιστημιακές κατατάξεις, όπως αυτές των Times Higher Education και QS World University Rankings, διαμορφώνουν τη φήμη και την ελκυστικότητα των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων σε διεθνές επίπεδο. Παράλληλα, η άνοδος της αγγλόφωνης τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, με πανεπιστήμια να προσφέρουν προγράμματα εξ ολοκλήρου στα αγγλικά, επιταχύνει τη διεθνοποίηση της γνώσης και την απομάκρυνση από τις εθνικές γλώσσες ως πρωτεύοντα φορέα της ακαδημαϊκής διδασκαλίας.

Μία από τις σημαντικότερες πτυχές της εκπαιδευτικής παγκοσμιοποίησης είναι η δημιουργία κοινοπραξιών πανεπιστημίων, που επιτρέπουν τη διασύνδεση ελληνικών ιδρυμάτων με ξένα πανεπιστήμια, προσφέροντας κοινά πτυχία, διπλά προγράμματα σπουδών και ανταλλαγές φοιτητών και ακαδημαϊκού προσωπικού. Για παράδειγμα, ελληνικά πανεπιστήμια, όπως το Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, έχουν αναπτύξει συνεργασίες με ιδρύματα της Βρετανίας και των Ηνωμένων Πολιτειών, με σκοπό την ενίσχυση της διεθνούς ανταγωνιστικότητάς τους και την προσέλκυση ξένων φοιτητών. Αυτή η τάση είναι ιδιαίτερα εμφανής μετά το Brexit, καθώς πολλές βρετανικές σχολές αναζητούν νέες αγορές στην Ευρώπη, με την Ελλάδα να αποτελεί γέφυρα μεταξύ της ηπειρωτικής Ευρώπης και των αγγλόφωνων πανεπιστημιακών δικτύων.

Παράλληλα, η εκπαιδευτική παγκοσμιοποίηση ενισχύει τη διείσδυση της ιδιωτικής εκπαίδευσης και της εταιρικής επιρροής στα πανεπιστημιακά ιδρύματα. Τα διεθνή χρηματοδοτικά κεφάλαια (funds) επενδύουν σε ιδιωτικά πανεπιστήμια και σχολές, καθιστώντας την εκπαίδευση όλο και περισσότερο μια αγορά όπου η γνώση αποκτά εμπορευματική αξία. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η άνοδος των ιδιωτικών πανεπιστημίων που λειτουργούν βάσει επιχειρηματικών μοντέλων, όπως το University of Phoenix και το Kaplan University, αποδεικνύει την κυριαρχία των οικονομικών συμφερόντων στον χώρο της εκπαίδευσης. Στην Ελλάδα, η παρουσία παραρτημάτων ξένων πανεπιστημίων και η ανάπτυξη προγραμμάτων με δίδακτρα στα δημόσια ΑΕΙ σηματοδοτούν μια σταδιακή μετάβαση προς ένα μεικτό μοντέλο χρηματοδότησης.

Μία ακόμα έκφανση της εκπαιδευτικής παγκοσμιοποίησης είναι η αυξανόμενη επιρροή διεθνών προγραμμάτων σπουδών, όπως το International Baccalaureate (IB), το οποίο εδραιώνεται σε πολλά ελληνικά ιδιωτικά σχολεία. Το IB, με το αγγλόφωνο αναλυτικό του πρόγραμμα και την έμφαση στις δεξιότητες της κριτικής σκέψης και της διαπολιτισμικής επικοινωνίας, διαμορφώνει μια νέα γενιά μαθητών που προετοιμάζονται για πανεπιστημιακές σπουδές στο εξωτερικό, μειώνοντας την ελκυστικότητα του ελληνικού εκπαιδευτικού μοντέλου. Ωστόσο, η οικονομική πρόσβαση στο IB παραμένει προνόμιο των υψηλότερων κοινωνικών στρωμάτων, γεγονός που εντείνει τις ανισότητες στην εκπαίδευση και δημιουργεί ένα χάσμα μεταξύ των μαθητών των δημόσιων και ιδιωτικών σχολείων. Παρόμοιες τάσεις παρατηρούνται και σε άλλες χώρες, όπου η διάδοση προγραμμάτων όπως το Cambridge International Examinations (CIE) και το Advanced Placement (AP) Program των ΗΠΑ προωθούν την ιδέα μιας παγκόσμιας εκπαιδευτικής ελίτ, η οποία εκπαιδεύεται με ενιαία κριτήρια ανεξάρτητα από την εθνική της προέλευση.

Οι συνέπειες αυτής της διεθνοποίησης είναι βαθιές και πολυδιάστατες. Από τη μία πλευρά, η εκπαιδευτική παγκοσμιοποίηση προσφέρει νέες ευκαιρίες μάθησης, έρευνας και διαπολιτισμικής συνεργασίας, δημιουργώντας ένα πιο διασυνδεδεμένο και καινοτόμο εκπαιδευτικό περιβάλλον. Από την άλλη, εντείνει τις εκπαιδευτικές και κοινωνικές ανισότητες, αποδυναμώνει τη σημασία των εθνικών ταυτοτήτων και μετατρέπει την εκπαίδευση από θεσμό διαμόρφωσης πολιτών σε μηχανισμό παραγωγής εξειδικευμένου εργατικού δυναμικού. Επιπλέον, η υποβάθμιση του ρόλου της εκπαίδευσης ως δημοκρατικού θεσμού υπονομεύει τη δυνατότητα των πολιτών να συμμετέχουν ενεργά στις κοινωνικές και πολιτικές διαδικασίες, καθιστώντας την παιδεία περισσότερο προσανατολισμένη στις ανάγκες των αγορών παρά στην ενδυνάμωση της κοινωνικής συνοχής.

Το βασικό ερώτημα που αναδύεται, λοιπόν, είναι αν μπορούμε να εξισορροπήσουμε την ανάγκη για διεθνοποίηση με τη διατήρηση της κοινωνικής δικαιοσύνης και των εθνικών χαρακτηριστικών της εκπαίδευσης. Πώς μπορούμε να διαμορφώσουμε ένα εκπαιδευτικό σύστημα που να ανταποκρίνεται στις παγκόσμιες προκλήσεις, χωρίς να εγκαταλείπει τη θεμελιώδη του αποστολή: την καλλιέργεια κριτικής σκέψης, δημοκρατικής συνείδησης και πνευματικής αυτονομίας; Η εκπαιδευτική παγκοσμιοποίηση είναι μια πραγματικότητα που δεν μπορούμε να αγνοήσουμε, αλλά είναι στο χέρι μας να διαμορφώσουμε το μέλλον της με όρους που θα εξυπηρετούν τις κοινωνίες μας και όχι μόνο τις αγορές.

Βλ. σχετικά Καλογιάννης, Δ., (2016). Ο Διευθυντής σχολικής μονάδας σε τροχιά επαγγελματικοποίησης. Λόγοι και τρόποι θέσμισης ενός νέου επαγγέλματος. Αθήνα: Γρηγόρης.