Η ΔΥΝΑΜΗ ΤΗΣ ΣΥΝΗΘΕΙΑΣ

Ἡ δύναμη τῆς συνήθειας εἶναι κατεδαφιστικῆ γιὰ τὴν ψυχή· Κάματός ἐστι τοῖς αὐτοῖς μοχθεῖν καὶ ἄρχεσθαι (D, 84b). Ἂν ὑπαινίσσεται ὁ Ἠράκλειτος αὐτὸ τὸ κουρέλιασμα τῆς ψυχῆς ἀπ’ τὰ συνεχῶς ἐπαναλαμβανόμενα καὶ μονότονα κινήματά της στὰ ὁποῖα ἀποφασίζει νὰ μπλεχτῇ δὲν τὸ γνωρίζω. Διαβάζοντας ὅμως τὸ παραπάνω ἀπόσπασμα ξανὰ καὶ ξανὰ μοῦ ἔρχεται στὸν νοῦ ἡ ψυχὴ ποὺ ἐπαναλαμβάνει τὰ ἴδια καὶ τὰ ἴδια, τὶς περσότερες φορές, μάλιστα, ἀνεπαίσθητα! Κι ἡ συνήθεια δὲν εἶν’ τίποτα ἄλλο ἀπ’ αὐτὴ τὴ μονότονη ἐπανάληψη στὴν ὁποία βρίσκει ἡ κάθε μία ψυχὴ τὴν ἀσφάλεια τῆς βεβαιότητας.

Ὁ κάματος ποὺ προέρχεται ἀπ’ τὴν ἐπανάληψη (τὸ νὰ κάνῃς τὰ ἴδια πράγματα συνέχεια) δὲν εἶν’ αὐτὸ ποὺ χαραχτηρίζει, πρωτίστως, τὴ συνήθεια, ἀλλὰ κυρίως τὸ ἄρχεσθαι ἂν μεταφράσουμε αὐτὴ τὴ λέξη ὡς νὰ ξεκινῶ. Τὸ νὰ ξεκινᾷς στὰ πλαίσια τῆς συνήθειας σημαίνει κάτι ἐφιαλτικὸ ποὺ θυμίζει τὸ βασανιστήριο τοῦ Σισύφου: Ξεκινᾶς νὰ μοχθῇς γιὰ τὰ ἴδια πράγματα ἀλλὰ κάθε φορὰ ἐπανέρχεσαι στὴν ἀρχὴ καὶ ξανὰ ξεκινᾶς γιὰ νὰ ἐπαναλάβῃς τὸ ἴδιο ἀκριβῶς, νὰ μοχθήσῃς ξανὰ γιὰ τὰ πράγματα. Αὐτὸς εἶν’ ἕνας κύκλος ἀέναος ποὺ δὲν ὁδηγεῖ πουθενὰ παρὰ μόνο στὸ νὰ θρέφῃ συνεχῶς τὴ συνήθεια καὶ νὰ τὴν γιγαντώνῃ, κάνοντάς την ἔτσι νὰ φαίνεται ἀπαραίτητη στὴν ψυχή.

Μὲ τὸ νόημα αὐτὸ ἡ συνήθεια εἶναι κυκλοδίωχτη καὶ τὰ κινήματα τῆς ψυχῆς μονότονα ὅταν κυριεύεται ἀπ’ τὴ δύναμη τῆς συνήθειας. Ἀλλὰ ἀκόμα κι ἂν μεταφράσουμε τὸ ἄρχεσθαι ὡς νὰ ἐξουσιάζομαι, ἡ παραπάνω ἰδέα παραμένει ἴδια, δηλαδὴ ἡ ψυχὴ ποὺ μπαίνει σ’ αὐτὴ τὴ δίνη καὶ τὸν ἴλιγγο τῆς ἐπανάληψης καὶ τῆς συνήθειας ἐξουσιάζεται ἀπ’ αὐτὴν ὅπως ἀκριβῶς ἐξουσιάζεται (;) ἕνα μηχάνημα ἀπ’ τὸν χρήστη του.

Καὶ δυνατότητα διαφυγῆς ἀπ’ αὐτὸ τὸ βασανιστήριο δὲν ὑπάρχει παρὰ μόνον ἂν λειτουργήσουν στὴν ψυχὴ αὐτὴ κάποιες προϋποθέσεις ἀποδέσμευσής της ἀπ’ αὐτὴ τὴν ἐπανάληψη κι ἀποδοχῆς ἀπὸ μέρους αὐτῆς τῆς ψυχῆς τῆς κατάστασης ἐκείνης ὅπου δὲν θὰ ὑπάρχῃ καμμία ἀσφάλεια καὶ καμμία βεβαιότητα.

Ἡ μεγαλύτερη ἀνάπαυση τῆς ψυχῆς, τὸ πιὸ ἀνακουφιστικὸ ξαπόσταμα εἶναι πρῶτα ἡ συνειδητοποίησή της ὅτι πάει νὰ στροβιλιστῇ σ’ αὐτὴ τὴν ἀσταμάτητη δίνη τῆς συνήθειας κι ἔπειτα ἡ προϊοῦσα ἀπόφασή της νὰ τὴν ξεριζώσῃ μία γιὰ πάντα ἀπὸ μέσα της. Μήπως ὁ Ἡράκλειτος ἐννοεῖ αὐτὸ μ’ ἐκεῖνο τ’ ἄλλο ἀπόσπασμά του ποὺ οἱ εἰδικοὶ τὸ τοποθετοῦν νοηματικὰ δίπλα στὸ προαναφερόμενο; μεταβάλλον ἀναπαύεται (D, 84a). Μήπως δηλαδὴ ἡ ψυχὴ μεταβάλλοντας τὴν κατάστασή της αὐτή, βρίσκει τὴν ἡσυχία της;

Ἄρα, ἡ ψυχὴ ποὺ ἀρέσκεται στὴ συνήθεια κι ἀπώτερα βολεύεται στὴ βεβαιότητα καὶ τὴ σιγουριὰ εἶναι μία ψυχὴ ποὺ πρέπει, πάση θυσία, ν ὰ  ξ ε π ε ρ α σ τ ῇ!