ΜΙΑ ΑΛΛΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΠΟΙΗΤΙΚΗΣ

Εἴκοσι πέντε αἰῶνες πέρασαν ἀπὸ τότε ποὺ ὁ Ἀριστοτέλης ἔγραψε τὸ ἀκροαματικό του σύγγραμμα Περὶ Ποιητικῆς καὶ μέσα σ’ αὐτὸ τὸ διάστημα ὅλες οἱ μετέπειτα ποιητικὲς καθορίστηκαν, στὴ βάση τους τοὐλάχιστον, ἀπ’ τὸ ἀριστοτελικὸ κείμενο.

Ἡ ποιητικὴ ξεκίνησε ὡς μιὰ θεωρία τῆς ποίησης, ὡς μιὰ προσπάθεια καταγραφῆς τῶν γενικῶν κανόνων ποὺ διέπουν τὸ ποιητικὸ φαινόμενο (τεχνική, φύση καὶ εἴδη τοῦ ποιητικοῦ λόγου, διάρθρωση τοῦ ποιητικοῦ ἔργου κ.λπ.). Μὲ τὸν Ὁράτιο ἡ ποιητικὴ ἀποκτᾶ δεοντολογικὸ καὶ ρυθμιστικὸ χαραχτήρα ἀποσκοπῶντας στὴν καταγραφὴ ἐκείνων τῶν αἰσθητικῶν κανόνων ποὺ μποροῦν νὰ βοηθήσουν στὴ σύνθεση ἑνὸς σπουδαίου ποιητικοῦ ἔργου. Μέχρι τὸν 18ο αἰώνα ὁ χαραχτήρας αὐτὸς διατηρεῖται. Ἀπ’ τὸν 20ό κι δῶθε ἡ ποιητικὴ γίνεται κλάδος ἐπιστημονικὸς ποὺ φιλοδοξεῖ νὰ ἐντοπίσῃ τοὺς καθολικοὺς νόμους γιὰ τὴν ἑρμηνεία τῶν λογοτεχνικῶν ἔργων (κι ὄχι μόνον τῆς ποίησης πλέον), ἀναπτύσσοντας ταυτόχρονα καὶ τὰ θεωρητικὰ ἐργαλεῖα γιὰ ἕνα τέτοιο ἐντοπισμό.

Πέραν ὅμως αὐτῶν τῶν λειτουργιῶν ποὺ ἐπιτελεῖ ἡ ποιητική, ἀν ἰδωθῇ ὡς μιὰ ὑπόθεση καθαρὰ προσωπική, τοῦ ἴδιου τοῦ γράφοντος ποίηση, μὴ ἀποσκοπούσα σὲ νουθεσίες καὶ στὴ διατύπωση κανόνων, τότε μπορεῖ νὰ προσλάβῃ ἕναν χαραχτήρα ἐντελῶς ἀτομικό, προσιδιάζων μόνον στὴν περίπτωση τοῦ ποιητῆ ποὺ τὴν διατύπωσε κι ἑπομένως μιὰ ποιητικὴ μὴ κανοναρχούσα καὶ μὴ ρυθμίζουσα τὸ ἔργο ἄλλων ὁμοτέχνων.

Αὐτὸς ποὺ ἀποφασίζει ν’ ἀσχοληθῇ μὲ τὴν ποίηση σοβαρά, συστηματικὰ καὶ προγραμματικά, ἐγείροντας ἀξιώσεις ποιητῆ καὶ κυνηγῶντας μιὰ ἔκφραση κι ἕνα ὕφος ἐντελῶς προσωπικό (δηλαδὴ ὄχι προϊὸν μιμήσεως ρευμάτων καὶ τάσεων τοῦ συρμοῦ καὶ πάντως ἀνεπηρέαστο ἀπὸ τάχα αὐθεντίες καὶ «δασκάλους» τῆς τέχνης), ἐπιδιώκει (ἢ θὰ ἔπρεπε νὰ ἐπιδιώκῃ) τὴ διαμόρφωση μιᾶς προσωπικῆς στάσης καὶ θέσης ἀπέναντι στὸ «καλό» γενικότερα καὶ στὴν ποίηση εἰδικότερα, δηλαδὴ μιᾶς φιλοσοφίας δικῆς του πάνω στὸ καλλιτεχνικὸ φαινόμενο, καθορίζουσα τὸ ποιητικό του ὕφος καὶ τὴν ἔκφρασή του, κατ’ ἐπέκταση.

Ἑπομένως, εἶναι σὲ θέση ὁ ποιητὴς νὰ ἑρμηνεύσῃ καὶ νὰ ὑποστηρίξῃ θεωρητικὰ τὸν τρόπο δουλειᾶς του; Ἔχει προβληματιστῆ πάνω στὴ δική του ματιὰ ἀπέναντι στὸ ποιητικὸ φαινόμενο; Μπορεῖ νὰ ἐξηγήσῃ τὸν ἑαυτό του ὡς συγγραφέα/ποιητὴ ὄχι στοὺς ἄλλους ἀλλὰ κύρια στὸν ἴδιο του τὸν ἑαυτό; Μὲ λίγα λόγια ἔχει διαμορφώσει τὴν δική του ποιητική;

Μιὰ τέτοια ποιητική, διαμορφωτικὴ τοῦ συγγραφικοῦ του σύμπαντος, καθίσταται ἀναγκαία στὸν δημιουργὸ γιατὶ τοῦ δίνει τοὺς προσανατολισμοὺς ἐκείνους γιὰ νὰ κινηθῇ στὸν χῶρο της ποίησης χωρὶς τὴ βοήθεια αἰσθητικῶν κανόνων τεθειμένων ἀπὸ τρίτους. Παράλληλα, τὸν βοηθάει ν’ ἀποκτήσῃ συνείδηση τοῦ ρόλου του ὡς ποιητὴ κι ἐπίγνωση τοῦ τρόπου δουλειᾶς του καὶ τοῦ ἀποτελέσματος ποὺ αὐτὸς ἐπιφέρει. Ἡ ποιητικὴ συγκροτεῖ τὴ σκέψη του καὶ τὴ μέθοδό του συντελῶντας στὸν γεωμετρικὸ χαραχτήρα τοῦ ἔργου του.

Ἡ ἀντίληψη ὅτι ὁ ποιητὴς γράφει ὅπως τοῦ ἔρθει σὲ στιγμὲς ρέμβης, ἀναπόλησης καὶ νιρβάνας, ἀνεπίγνωστα κι ἀπροβλημάτιστα δὲν εὐσταθεῖ. Ἡ ποίηση δὲν μπορεῖ ν’ ἀποτελῇ ἀντικείμενο ἐργασίας τῶν ἀργόσχολων, τῶν ἐπιδειξιομανῶν καὶ τῶν ἀνίατα ἐπιθυμούντων ν’ ἀνέβουν στὴ συνείδηση τῶν ἄλλων καὶ τῆς κοινωνίας πού, λόγῳ κορεσμοῦ τῆς ζωῆς τους τῆς ἴδιας, ἀποφασίζουν νὰ συγγράψουν γιὰ νὰ ξεπεράσουν τὴν πλήξη τους!

Ἐξυπακούεται ὅτι ὅσο προχωράει στὴ συγγραφὴ ὁ ποιητής, ἡ ποιητική του ἀλλάζει καὶ μαζὶ μ’ αὐτὴν κι ὁ ἴδιος. Αὐτὸ σημαίνει ὅτι δὲν στατικεύεται οὔτ’ ἡ ποιητική του οὔτ’ αὐτὸς μέσ’ ἀπὸ παγιωμένες θέσεις κι ἰδέες. Ἡ σχέση του, λοιπόν, μὲ τὴν ποιητική του εἶναι διαλεκτική: Τὴν ἐξελίσσει καὶ μέσ’ ἀπ’ αὐτὴν ὠριμάζει κι ὁ ἴδιος. Ἡ ἐξέλιξη αὐτὴ προφυλάσσει τὸν ποιητὴ ἀπὸ ἐπαναλήψεις καὶ βαρετοὺς μανιερισμοὺς ποὺ μοιραῖα βαλτώνουν τὸ ἔργο του.

Ἡ ἀναζήτηση, λοιπόν, μιᾶς προσωπικῆς ποιητικῆς προσδίδει στὸν δημιουργὸ ἕνα βάρος κι ἕνα κύρος ποὺ ἀντικατοπτρίζεται τόσο στὸ ὕφος του ὅσο καὶ στὸ ἴδιο του τὸ ἔργο, κι εἶναι αὐτὴ τούτη ἡ ἀναζήτηση ποὺ ξεχωρίζει τὸν σοβαρὸ ἀπ’ τὸν ἀσόβαρο ποιητή.