Ο ΝΟΜΠΕΛΙΣΤΑΣ ΝΤΑΡΙΟ ΦΟ, «Ο ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ GOLIARDUS» ΕΦΥΓΕ ΓΙΑ ΠΑΝΤΑ

Με αληθινή συγκίνηση αποχαιρέτησε ο ιταλικός λαός τον νομπελίστα Ντάριο Φο, τον θεατράνθρωπο, που μέχρι τα βαθιά του γεράματα στάθηκε κοντά του, υπερασπίζοντας τα δικαιώματά του και προσφέροντας με την ιδιότυπη τέχνη του τη διασκέδαση, αλλά και την ευαισθητοποίηση στα διαχρονικά προβλήματα σχέσεων εξουσίας εκκλησιαστικής - κρατικής και κοινωνίας. Ο θάνατός του συνέπεσε με την απονομή του βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας στον τραγουδοποιό Μπομπ Ντίλαν. Την ίδια ημέρα, 13 Οκτώβρη 2016, η Σουηδική Ακαδημία αποχαιρέτησε και υποδέχτηκε συγχρόνως δύο νομπελίστες, δύο ανθρώπους της Τέχνης, που κέρδισαν την αγάπη του κόσμου, όχι μόνον με την τέχνη τους, αλλά και με το ελεύθερο αντισυμβατικό πνεύμα, την αγωνιστικότητα, την επαναστατικότητα και την ουσιαστική προσφορά τους στην κοινωνία.

Τι έχει προσφέρει αλήθεια ο Ντάριο Φο στη Λογοτεχνία; Η απάντηση δόθηκε το 1997 από τη Σουηδική Ακαδημία, που του απένειμε το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχίας, κυρίως για το έργο “Mistero Buffo”, με την ακόλουθη αιτιολογία: «Το βραβείο απονέμεται στον Ντάριο Φο γιατί, μαζί με τη Φράνκα Ράμε, συνεχίζοντας την παράδοση των μεσαιωνικών giullari, περιγελά και καυτηριάζει την εξουσία, αποκαθιστώντας έτσι την αξιοπρέπεια των καταπιεσμένων ταπεινών ανθρώπων».

Οι giullari ήταν οι goliardi του λατινικού Μεσαίωνα, οι δημιουργοί της επαναστατικής ποίησης των Carmina Burana, μια πνευματώδης και συγκεχυμένη κοινωνία νέων κληρικών και σπουδαστών, που σε συνεργασία με μεγάλους θεολόγους και πανεπιστημιακούς δασκάλους εναντιώθηκε στο κατεστημένο της εποχής και απέρριψε τις στείρες θεωρίες του. Με τους στίχους τους ύψωσαν φωνή διαμαρτυρίας για τη διεκδίκηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τα οποία καταπιέζονταν από την εκκλησιαστική εξουσία, την ανήθικη συμπεριφορά και τις καταχρήσεις της. Με την εμφάνισή τους oι goliardi αστραποβολούσαν την «ευρωπαϊκή κουλτούρα», που έβρισκε σε αυτούς την έκφραση ενός άλλου Μεσαίωνα, κοσμικού, ελεύθερου, επαναστατικού, του Λατινικού Μεσαίωνα του φωτός και όχι του σκότους.

Όπως, λοιπόν, οι goliardi στα Carmina Burana, έτσι και ο Ντάριο Φο στα «ηθικά και όχι ηθικολογικά», κατά δήλωση του ιδίου, και «ανθρωποκεντρικά», κατά την εκτίμησή μου, σατιρικά του κείμενα περνάει την κριτική του ενάντια στην παπική εξουσία και όχι ενάντια στον Θεό. Αξίζει να αναφέρω στο σημείο αυτό το επεισόδιο που διηγήθηκε ο ίδιος ο Ντάριο Φο σε συνέντευξή του σε δημοσιογράφο που τον ρώτησε: «Εσείς θεωρείστε άθεος;» Και ο νομπελίστας απάντησε: «όταν το “Mistero Buffo”μεταδόθηκε για πρώτη φορά στην τηλεόραση και η Γραμματεία του Κράτους του Βατικανού το χαρακτήρισε ως το πιο ανίερο έργο που είχε μεταδοθεί στον κόσμο και απείλησε με καταγγελίες, μερικοί ιεράρχες ζήτησαν από την RAI να κάνει μια ειδική εμπιστευτική προβολή. Ήμουν τυχαία και εγώ σε μικρή αίθουσα δίπλα και τους άκουγα να γελάνε σαν τρελοί. Όταν βγήκαν έξω, προσπάθησαν να επανέλθουν στην τάξη, ένας όμως από αυτούς βλέποντάς με έσκασε στα γέλια. Σήμερα θα μπορούσα να πω με βεβαιότητα ότι Θεός υπάρχει και είναι και ο ίδιος ένας giullare, γιατί με αυτό το βραβείο προκάλεσε την οργή τόσων και τόσων!»

Έχω αναφερθεί από τη θέση αυτή και σε παλαιότερα άρθρα μου στο έργο και την προσωπικότητα του Ντάριο Φο και σήμερα νοιώθω ιδιαίτερη συγκίνηση, γιατί είχα την τύχη να τον γνωρίσω από κοντά στο ιδιωτικό θεατρικό αρχείο «Compagnia Teatrale Fo-Rame», στο Μιλάνο, όπου έκανα έρευνα για τη συγγραφή του πρώτου μου βιβλίου για το έργο του με τίτλο: «Dario Fo ένας σύγχρονος goliardus», εμπνευσμένο από όσα ήδη ανέφερα.

Κλείνοντας το ταπεινό αυτό αφιέρωμα, θα θυμίσω ένα αρκετά πρόσφατο μήνυμα του Ντάριο Φο για την Παγκόσμια Ημέρα του Θεάτρου, το 2013, γιατί είναι χαρακτηριστικό των αλγεινών κοινωνικών συνθηκών που βιώνουν Ελλάδα και Ιταλία τα τελευταία χρόνια. Στο μήνυμα αυτό, ο Ιταλός νομπελίστας τονίζει με το δικό του αντιεξουσιαστικό και γκροτέσκο τρόπο τα εξής: «Εδώ και χρόνια η εξουσία εκδηλώνει τη μισαλλοδοξία της απέναντι στους ανθρώπους του θεάτρου, κυνηγώντας τους για να φύγουν μακριά από τη χώρα. Σήμερα, οι ηθοποιοί και οι θίασοι δυσκολεύονται να βρουν πλατείες, θέατρα και κοινό εξαιτίας της κρίσης. Αντιθέτως, κατά τη διάρκεια της Αναγέννησης στην Ιταλία, όποιος ασκούσε εξουσία, είχε καθήκον να αφοσιώνεται στο έργο της στήριξης των θεατρίνων, που διασκέδαζαν δημόσια τα πλήθη. Η μοναδική, λοιπόν, λύση μπροστά στην κρίση είναι η ελπίδα ότι στην άγρια καταδίωξη εναντίον κυρίως των νέων θα αντιταχθεί  μια νέα «διασπορά» των ανθρώπων του θεάτρου και θα προκύψουν, χωρίς αμφιβολία, αφάνταστα πλεονεκτήματα για τη δημιουργία ενός νέου είδους θεάτρου, μιας νέας θεατρικής παράστασης». Στα σοφά λόγια της αλησμόνητης αυτής προσωπικότητας του πολιτισμού και της πολιτικής σταματώ, σκέπτομαι και "dum spiro spero"... 

Στέλλα Πριόβολου, Ομ. Καθηγήτρια

Ειδική Γραμματέας του Σώματος Ομοτίμων Καθηγητών του Πανεπιστημίου Αθηνών