ΠΡΟΣΩΠΟ ΚΙ ΑΤΟΜΟ

Τὸ ὁμονοεῖν σὲ μία κοινωνία ἀποτελεῖ δίκοπο μαχαίρι γιατὶ ἐὰν τὸ ὅμοιον τοῦ νοῦ ἐξασφαλίζει τὴν προσήλωση ὄχι μόνον στοὺς ἴδιους νόμους (ἀλλ᾽ ἵνα τοῖς νόμοις πείθωνται, Αντιφών, DK, 44a) ἀλλὰ πάν’ ἀπ’ ὅλα σὲ μία κοινὴ σκέψη καὶ σ’ ὅ,τι ἀπορρέει ἀπ’ αὐτὴν (ὅμοιες συμπεριφορές, στάσεις, νοοτροπίες κ.λ.π.), ἑπομένως καὶ στὴ τάξη καὶ στὴν καλὴ διακυβέρνηση, ταυτόχρονα εὐθύνεται γιὰ μία ἰσοπεδωτικὴ ὁμοιομορφία μεταξὺ τῶν μελῶν αὐτῆς τῆς κοινωνίας καὶ γιὰ τὴν κατάργηση τῆς προσωπικῆς τους ἐλευθερίας.

Αὐτὸ τὸ τελευταῖο ὁ Ἀντιφὼν δὲν τὸ θίγει κάν, ὄχι μόνον γιατὶ ὁ σκοπός του στὸ διασωθὲν ἀπόσπασμα τοῦ ἔργου του Περὶ Ὁμονοίας εἶναι νὰ πλέξῃ τὸ ἐγκώμιο τοῦ κοινωνικοῦ ἀτόμου ἢ πολίτη κι ἀπώτερα τῶν κοινωνιῶν ἐκείνων ποὺ ὁμονοοῦν, ὁμοφρονοῦν καὶ τέλος πάντων δὲν ἀποκλίνουν ἀπ’ τὸν κοινὸ κι ὅμοιο τρόπο νόησης (ἀλλὰ μὴν καὶ ὁμόνοιά γε μέγιστόν τε ἀγαθὸν δοκεῖ ταῖς πόλεσιν εἶναι καὶ πλειστάκις ἐν αὐταῖς αἵ τε γερουσίαι καὶ οἱ ἄριστοι ἄνδρες παρακελεύονται τοῖς πολίταις ὁμονοεῖν), ἀλλὰ γιατὶ μία ὁποιαδήποτε ἀναφορὰ στὶς ἐπιπτώσεις τοῦ ὁμονοεῖν θ’ ἀκύρωνε στὶς συνειδήσεις τῶν ἀναγνωστῶν τὰ ὅσα «καλά» ἐπιφέρει αὐτὸ τὸ «μέγιστο ἀγαθό» στὶς κοινωνίες  (τούτοις γὰρ τῶν πολιτῶν ἐμμενόντων, αἱ πόλεις ἰσχυρόταταί τε καὶ εὐδαιμονέσταται γίγνονται: ἄνευ δὲ ὁμονοίας οὔτ᾽ ἂν πόλις εὖ πολιτευθείη οὔτ᾽ οἶκος καλῶς οἰκηθείη).

Ὁ Ἀντιφὼν σ’ αὐτὸ τὸ ἀπόσπασμα μᾶς δίνει, μεταξὺ ἄλλων, τὸ προφὶλ τοῦ ἀτόμου ἢ τοῦ πολίτη τῆς ἐποχῆς κατὰ τὴν ὁποία γράφεται τὸ κείμενο τοῦτο. Ταυτόχρονα, εὔκολα διαπιστώνει κάποιος ὅτι ὄχι μόνον οἱ τότε πολῖτες ἀλλὰ κι οἱ πολῖτες σ’ ὅλες τὶς κοινωνίες καὶ σ’ ὅλες τὶς ἐποχὲς ἔχουν τὰ αὐτὰ χαραχτηριστικά:  (α) ὁμονοεῖν, (β) συναγωγὴν ὁμοίου τοῦ νοῦ κοινωνίαν τε καὶ ἕνωσιν ἐν ἑαυτῆι συνείληφεν, (γ) ἑνὸς ἑκάστου πρὸς ἑαυτὸν ὁμογνωμοσύνην (τὰ β καὶ γ ὡς ἀπόρροια ἀσφαλῶς τοῦ α) καὶ (δ) τοῖς νόμοις πείθωνται.

Μὲ λίγα λόγια ὁ Ραμνούντιος σοφιστὴς διακηρύσσει τὴν κοινωνικὴ ὁμοιοστασία μέσῳ αὐτοῦ τοῦ ὁμονοεῖν ὡς τρόπο διασφάλισης τῆς τάξης καὶ τῆς συνοχῆς. Καὶ τὸ σκοπὸ αὐτὸ μόνο τὸ ἄτομο, δηλαδὴ ἡ κοινωνικὰ προσδιωρισμένη ὀντότητα, ἡ μὴ νοούμενη κι ἄρα μὴ ὑφιστάμενη ἔξ’ ἀπ’ τὴν ὅποια κοινωνία κι ἡ διεκδικοῦσα τὰ εὔσημα τοῦ καλοῦ πολίτη, μπορεῖ νὰ πετύχῃ. Σὲ μία κοινωνία κανεὶς δὲν γεννιέται ἄτομο· ἀντίθετα γίνεται στὴν πορεία τῆς ζωῆς του υἱοθετῶντας πρῶτα καὶ κύρια αὐτὸ τὸ ὁμοφρονεῖν, αὐτὸν τὸν ἴδιο τρόπο σκέψης ποὺ ἐπιβάλλει ἡ κοινωνία σ’ ὅλα τ’ ἄτομά της. Κι ὅσο πιὸ ἀβίαστα τὸ υἱοθετεῖ, τόσο πιὸ ἀποδεκτὸς γίνεται, τόσο μεγαλύτερες οἱ ἀντιστάσεις του σ’ ἀλλαγές (καὶ κατ’ ἐπέκταση κι οἱ ἀντιστάσεις τῆς κοινωνίας στὴν ὁποία ἀνήκει), τόσο περσότερο μοιάζει μὲ ὑγρὸ ποὺ παίρνει τὸ σχῆμα τοῦ δοχείου στὸ ὁποῖο θὰ τὸ ρίξῃς!

Ἀπ’ τὰ παραπάνω μπορεῖ κάποιος νὰ σχηματίσῃ τὴν εἰκόνα τῆς α ὐ θ ε ν τ ι κ ὰ  ν ο ο ύ μ ε ν η ς ὕπαρξης, παίρνοντας ὅλα τὰ προαναφερόμενα χαραχτηριστικὰ τοῦ ἀτόμου καὶ δίνοντάς τους ἀρνητικὸ πρόσημο: Εἶν’ ἡ ὕπαρξη ἐκείνη ποὺ δὲν ὑπακούει κατ’ ἀνάγκη στὸ νόμο γιατὶ πάν’ ἀπ’ τὸν νόμο εἶν’ ἡ δική της συνείδηση, τὸ δικό της πνεῦμα· δὲν ὁμονοεῖ μὲ τὸ νόημα ὅτι διατηρεῖ δική της σκέψη διαφέρουσα, ἐν πολλοῖς, τόσο στὴν ποιότητα ὅσο καὶ στὴν ἔνταση ἀπ’ τὴ σκέψη τῶν ἀτόμων· δὲν εἶν’ ὑπὲρ τῆς κοινῆς δράσης καὶ τῆς ἑνότητας ὄχι γιατὶ ἐπιθυμεῖ νὰ τὴν καταλύσῃ ἀλλὰ γιατὶ θεωρεῖ ὅτι ἡ λύση τοῦ ὅποιου προβλήματός της δὲν εἶν’ ἀπαραίτητα ὑπόθεση τῶν συνόλων καὶ τῶν ὁμάδων ἀλλὰ μπορεῖ νάναι προσωπικὸ ζήτημα αὐτοῦ ποὺ πιστεύει στὴν ἀτομικὴ σωτηρία καὶ τέλος δὲν ὁμοφρονεῖ πρὸς τὸν ἑαυτό της γιατὶ γνωρίζει ὅτι ἡ σκέψη δὲν εἶναι στατικὴ κατὰ τὴ διάρκεια τῆς ζωῆς, μὴ ἀμφισβητοῦσα κι ἀπολυτοκρατική, ἀλλὰ συνεχῶς ἐξελισσόμενη καὶ πάλλουσα ἄρα καὶ συνεχῶς διαφορετικὴ ἀπ’ τὴν κάθε προηγούμενη στιγμή της.

Ἐν ἀντιθέσει μὲ τ’ ἄτομο, ἡ αὐθεντικὰ νοούμενη ὕπαρξη εἶν’ ἀ-κοινωνικὴ κι ἀντικοινωνική, ὄχι μὲ τὴν ἔννοια τῆς ἀποφυγῆς τῶν κοινωνικῶν συναναστροφῶν καὶ τῆς ἄρνησης συνδρομῆς πρὸς τὸν συνάνθρωπο, ἀλλὰ μὲ τὴν ἔννοια τῆς κατάκτησης καὶ τῆς διατήρησης τῆς προσωπικῆς ἐλευθερίας (κι ἐδῶ ὑπαινίσσομαι τὴν ἐλευθερία τοῦ νοῦ ποὺ προηγεῖται ὅλων τῶν ἄλλων ἐλευθεριῶν), ὅταν ἐλευθερία σημαίνει μὴ σύνταξη μὲ τὰ κοινωνικῶς τεθειμένα (ὅσο ἐπώδυνο κι ἂν εἶναι αὐτό) κι ὄχι ἀπαραίτητα προσπάθεια κατάργησή τους (ὅπως τὴ νοοῦν οἱ πολλοί). Ἡ αὐθεντικὰ νοούμενη ὕπαρξη εἶναι τέτοια γιατὶ κάποτε ἀνακάλυψε καὶ κατάφερε ν’ ἀναπτύξῃ τὰ πιὸ γνήσια στοιχεῖα τοῦ ἑαυτοῦ της καὶ βρῆκε τὸ θάρρος νὰ τὰ ἐκδηλώσῃ ὅποτε τῆς τὸ ἐπέβαλε αὐτὸ ἡ ἀδήριτη ἀνάγκη κι πάν’ ἀπ’ ὅλα ἡ ἰδιοσυγκρασία της.