ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΛΑΪΚΑ ΒΙΒΛΙΑ ΚΑΙ Ο ΔΗΜΟΦΙΛΗΣ ΚΑΖΑΜΙΑΣ

Είναι εύκολα κατανοητή η μεγάλη επιτυχία με τις υψηλές κυκλοφορίες, που είχε γενικά το λαϊκό βιβλίο, ιδιαίτερα στους τελευταίους αιώνες της Τουρκοκρατίας, όταν και το μορφωτικό επίπεδο του λαού ήταν αναπόφευκτα χαµηλό. Το φαινόμενο της επιτυχίας του λαϊκού βιβλίου απασχόλησε επανειλημμένα την επιστημονική έρευνα, με αποτέλεσµα να υπάρχουν σήμερα πολλές και σημαντικές συµβολές. Μνημονεύω ενδεικτικά τους Νικόλαο Πολίτη, Άλκη Αγγέλου, Νικόλαο Παναγιωτάκη, Γιώργο Βελουδή, Φίλιππο Ηλιού, Λέανδρο Βρανούση, Γιώργο Κεχαγιόγλου, Στυλιανό Αλεξίου, Δημήτριο Οικονοµίδη, οι οποίοι, µαζί με πολλούς άλλους, προώθησαν συστηματικά το σχετικό πεδίο και συνετέλεσαν στην καλύτερη γνώση του αντικειμένου, σήμερα.

Μια ανάλογη επιτυχία του λαϊκού βιβλίου στις μέρες µας κάθε άλλο παρά ευνόητη είναι. Και δικαιολογημένα διερωτάται κανείς, αν μπορούμε να μιλούμε, γενικά, για την παρουσία του λαϊκού βιβλίου σήμερα. Και όμως υπάρχουν στην εποχή μας λαϊκά βιβλία, με πολύ υψηλές επίσης κυκλοφορίες.

Με ποιο κριτήριο, ωστόσο, θα χαρακτηρίζαμε σήμερα ένα βιβλίο λαϊκό; Ο όρος ασφαλώς επιδέχεται ορισμένες ερμηνείες και έχει ήδη προσδιορισθεί επαρκώς για τα παλαιότερα λαϊκά βιβλία (Στεφανίτης και Ιχνηλάτης, Αγαθάγγελος, Ονειροκριτικόν, Μύθοι Αισώπου, Αιθιοπικά του Ηλιοδώρου, Συντίπας, Βελισσάριος, Απολλώνιος, Διγενής Ακρίτης και πολλά άλλα). 

Εδώ μπορούµε να σημειώσουμε ότι, όταν λέμε σύγχρονα λαϊκά βιβλία, εννοούµε γενικά τα Ελληνόγλωσσα εκείνα βιβλία, που τυπώνονται (συνήθως) σε ανακυκλωμένο (και φυσικά χαµηλής ποιότητας) χαρτί και κυκλοφορούν σε χιλιάδες αντίτυπα (µε συνεχείς ανατυπώσεις). Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι η έκδοση «Λαογραφικός Ονειροκρίτης: Ελληνικές λαϊκές ερμηνείες των ονείρων», του Γεωργίου Βασ. Σιέττου (εκδόσεις Πύρινος Κόσμος, Αθήνα 2018),  που κυκλοφορήθηκε με την εφημερίδα «Παραπολιτικά» της 3. Νοεμβρίου 2018.

Ασφαλώς μέσα στη µεγάλη αυτή παραγωγή των Ελληνικών εκδοτικών οίκων συγκαταλέγουµε και τα σχετικά βιβλία ξένων συγγραφέων που κυκλοφορούν σε Ελληνικές μεταφράσεις. Και στις δύο περιπτώσεις βασικό κριτήριο της λαϊκότητας είναι η ζήτηση από ένα πολυπληθές κοινό, το οποίο πάντως δεν ανήκει, κατ’ ανάγκην, εξολοκλήρου στα κατώτερα πληθυσμιακά στρώματα. Τα βιβλία αυτά διαβάζονται με ιδιαίτερο ενδιαφέρον και από άλλες κοινωνικές τάξεις. Ως ένα πρόσθετο κριτήριο λαϊκότητας μπορούμε να σημειώσουμε ακόµη ότι τα βιβλία αυτά διατίθενται συνήθως (σε προσιτές τιμές) από εφημεριδοπώλες, περίπτερα, υπαίθριους μικροπωλητές και συνοικιακά βιβλιοπωλεία, με αποτέλεσµα να είναι εύκολη η πρόσβαση (οποιουδήποτε) αναγνώστη σ’ αυτά. 

Από τα πλέον δημοφιλή λαϊκά βιβλία, ιδίως της περιόδου του εθιμικού Δωδεκαημέρου του Εορτολογίου, εξακολουθεί να παραµένει ο γνωστός σε όλους «Μέγας Καζαμίας», ο οποίος θεωρείται το λαϊκό ημερολόγιο κάθε χρονιάς. Ο Καζαμίας έχει ήδη κάνει την εμφάνισή του λόγω εποχής (διατίθεται από τον Οκτώβριο έως τα μέσα Ιανουαρίου κάθε χρόνου), σε βιβλιοπωλεία, πάγκους μικροπωλητών ακόμα και λαϊκές αγορές. Πουλάει συνολικά (τζίρος των εκδοτών) πάνω από διακόσιες χιλιάδες αντίτυπα τον χρόνο. (Ως ένα παράδειγμα του τζίρου αυτού σημειώνω εδώ την πληροφορία του γνωστού εκδότη Γιώργου Δαρεµά για τον Καζαμία, που εκδίδει ο ίδιος, σύμφωνα µε την οποία η αγορά του απορροφά κάθε χρόνο ογδόντα χιλιάδες περίπου αντίτυπα). 

«Καζαµίας» αποκαλείται ο φαντασιολόγος και προφήτης του καιρού αστρονόμος, που είναι ντυμένος με μακρύ ράσο, φορεί στο κεφάλι κωνικό καπέλο και κρατεί προτεταμένο τηλεσκόπιο, µε το οποίο παρατηρεί ουράνια σώματα. 

Την εφετινή περίοδο (Οκτώβριος 2018 κ.ε.) έχουν ήδη κυκλοφορήσει δεκαεφτά διαφορετικοί «Καζαμίες» από ορισμένους εκδοτικούς οίκους. Τους σημειώνω εδώ: 1) Μέγας Καζαμίας «To Σύμπαν» (εκδότης Δαρεµάς), 2) Μέγας Εγκυκλοπαιδικός Καζαμίας (Λιναρδάτος), 3) Μέγας Καζαμίας ο Δορυφόρος (Ρουµελιώτης), 4) Μέγας Καζαµίας Γαλαξίας (Εκδόσεις Τριπερίνα), 5) Μέγας Καζαμίας ο Προφητικός (Αγγελόπουλος), 6) Μέγας Καζαµίας Ερμού (Σαλίβερος), 7) Μέγας Καζαμίας Πραξιτέλους (Αστήρ-Παπαδημητρίου), 8) Νέος ο Υπέρ Καζαμίας Δίας (Εκδόσεις Τριπερίνα), 9) Μέγας Καζαμίας ο Αγγελιοφόρος (Εκδόσεις Υδρόγειος), 10) Πανελλήνιος ο Μέγας Καζαμίας (Εκδόσεις Τριπερίνα), 11) Μέγας Καζαμίας Θησαυρός Γνώσεων (Εκδόσεις Τριπερίνα), 12) Καζαμίας του Εσπέρου. Παραδοσιακός - Σύγχρονος - Λαογραφικός (Εκδόσεις Λιναρδάτος), 13) Μέγας Καζαμίας ο Δωροφόρος (Εκδόσεις Λιναρδάτος), 14) Ο Μέγας Ενημερωτικός Καζαμίας Απόλλων (Εκδόσεις Τριπερίνα), 15) Σούπερ Καζαμίας Πήγασος (Υδρόγειος), 16) Μέγας Καζαμίας Υδρόγειος (Υδρόγειος), 17) Jumbo Καζαμίας (του γνωστού ομώνυμου καταστήματος). Δεν αποκλείεται, όμως, μέχρι τέλος Δεκεμβρίου του 2018 να κυκλοφορηθούν και άλλοι.

Κάθε αγοραστής όμως έχει την προτίμησή του. Έτσι άλλος θα πάρει π.χ. τον Καζαμία του Δαρεμά, άλλος του Λιναρδάτου, του «Αστέρος» κ.ο.κ. Πολλοί εξ άλλου αγοράζουν τα βιβλία αυτά και τα προσφέρουν ως επίκαιρα (και φθηνά) δώρα σε γνωστούς και φίλους. 

Το περιεχόμενό τους µπορούµε να πούμε ότι ποικίλλει, αν και δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις, που επισημαίνεται σχεδόν το ίδιο (ως προς τη θεματολογία ασφαλώς) στους διάφορους εκδοτικούς οίκους. 

Έτσι ο κάθε Καζαμίας περιλαμβάνει εορτολόγιο, πασχάλια, εγκυκλοπαιδικές γνώσεις, ιατρικές συμβουλές, προβλέψεις για διάφορα κοινωνικά, πολιτικά και άλλα γεγονότα, ονειροκρίτες, προγνωστικά του καιρού, πρακτικές συμβουλές για τη γεωργία, την κτηνοτροφία, τη μελισσοκομία κ.λπ., την υγιεινή διατροφή, σύντομα χρονικά των σπουδαιότερων γεγονότων της χρονιάς που πέρασε, τηλέφωνα δηµόσιων υπηρεσιών, νοσοκομείων, χιλιομετρικές αποστάσεις από την Αθήνα, παροιμίες, αινίγματα, μύθους, δεισιδαιμονίες, έθιμα κ.λπ. και διάφορες άλλες χρήσιμες πληροφορίες. 

Ως προς την καταγωγή του Ελληνικού Καζαμία έχει διαπιστωθεί ότι προέρχεται από τον ιταλικό Casamia που εκδόθηκε, για πρώτη φορά, στη Ραβέννα της Ιταλίας το 1763. Στην Ελλάδα η εκτύπωσή του ξεκίνησε στα μέσα του 19. αι. και βρήκε αμέσως μεγάλη ανταπόκριση από το κοινό. Αναφέρω εδώ, λόγω της αισθητικής και του ενδιαφέροντος των περιεχομένων του, τον Καζαμία (ή Αθηναϊκό Ημερολόγιο), που εξέδιδε επί σειράν ετών (1874-1895) στην Αθήνα ο Δημήτριος Α. Κορομηλάς με μεγάλη κυκλοφορία. 

Άλλα σύγχρονα λαϊκά βιβλία είναι π.χ. οι διάφοροι Ονειροκρίτες (π.χ. «O καλύτερος Ονειροκρίτης Αρτεµιδώρου - Απολλοδώρου - Ζαρ Αγκ Γκανίντ», των εκδόσεων Λιναρδάτου, «Προφητικός Ονειροκρίτης» του Τάγρα Μαγιάχµα, των εκδόσεων Ρουµελιώτη), οι προφητείες του Νοστράδαμου (π.χ. «O προφήτης Νοστράδαμος και οι προφητείες του από το 1555 έως το 3555», στις εκδόσεις Ωρόρα), τα διάφορα βιβλία (µικρού σχήματος αστρολογίας, αριθμολογίας και ζωδιολογίας (π.χ. «Καρκίνος: Αστρολογικός οδηγός 1997 και αριθμολογία», στις εκδόσεις Χρυσή Πέννα, Έρικ Γιόχανσον, Το ζώδιο «Κριός», στις εκδόσεις Αναστασιάδη ή «Το µέντιουμ και η τύχη σας: Ετήσιος οδηγός 1997), αστυνομικά και πολιτικά θρίλερ (π.χ. Fr. Forsyth, «H γροθιά του Θεού: Το πιο συγκλονιστικό μυθιστόρημα με φόντο τον πόλεµο του Κόλπου»!), βιβλία ιστορικής επιστημονικής φαντασίας (π.χ. «Ιστορίες µε ταξίδια στο χρόνο» - Ωρόρα), γουέστερν, αστυνομικά και αισθηματικά μυθιστορήματα, πορνογραφικά («απόκρυφα») ημερολόγια που εξάπτουν την ανθρώπινη φαντασία (ή και κάτι άλλλο…), ερωτικά (σε διάφορους εκδοτικούς οίκους, με κορυφαίο παράδειγμα τα γνωστά «Άρλεκιν»), τα ποικίλης μορφής (αθυρόστομα συνήθως) ανέκδοτα καθώς επίσης και οι (ολιγοσέλιδοι) βίοι Αγίων.

Όπως βλέπουμε υπάρχει εκδοτικός πυρετός και στον τομέα του λαϊκού βιβλίου. Να πούμε πως πρόκειται για μιαν ακόμη έκφραση του μεταμοντέρνου;