ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ

Δεν αισθάνομαι ο καταλληλότερος να συζητήσω και να εχω άποψη για το μέλλον των ανθρωπιστικών σπουδών. Όμως με απασχολεί έντονα και δεν μπορώ  να μην επισημάνω "σημεία" που χαρακτηρίζουν την εποχή μας και δείχνουν απογοητευτικά. Πολλά έχει συσσωρεύσει η μνήμη όλα τα χρόνια που βρίσκομαι (με πολλές ιδιότητες και διαδοχικές ηλικίες) σε πανεπιστημιακό περιβάλλον (αποκλειστικά ελληνικό πλην μιάς 3ετίας ευρωπαϊκού).

1. Δεν εχει σημασία ο αριθμός των φοιτητών, των υποψηφίων φοιτητών ή των αποφοίτων που προσανατολίζονται στις ανθρωπιστικές σπουδές. Αν όσοι ελκύονται, κινούνται από πραγματική αγάπη για τα ανθρωπιστικά γράμματα, όσοι τα σπουδάζουν τα καλλιεργούν και έχουν έφεση να "εμβαθύνουν", ο (τυχόν μικρός) αριθμός δεν εχει τόση σημασία. Μεγαλύτερη σημασία έχει να δίδονται (στους ολίγους) οι διέξοδοι και οι ευκαιρίες και  προοπτικές για παραπέρα οικοδόμηση ενός έργου ζωής. Υπάρχουν αυτές οι προοπτικές? Αμφιβάλλω.  Και παρακάτω θα το δικαιολογήσω.

2. Τα προγράμματα Γενικής Εκπαίδευσης (Δημοτικής και Μέσης) δεν προσανατολίζονται στις ανθρωπιστικές σπουδές καθόλου (ακόμη και όταν οι "ώρες" διδασκαλίας εκεί  δείχνουν "επαρκείς" επιφανειακώς). Καμμία προσπάθεια δεν κάνει η Εκπαίδευση να συνδέσει με τις ανθρωπιστικές έννοιες τους μαθητές ούτε τους εμπνέει με προβολή της παρουσίας των τελευταίων στην ζωή. Έχω ένα άμεσο παράδειγμα: H χώρα είναι γεμάτη "Μουσεία" σε απόσταση λίγων χιλιομέτρων από τα Γυμνάσια-Λύκεια. Αν εξαιρέσουμε μια "τετριμμένη" επίσκεψη-ξενάγηση, ουδεμία άλλη προσπάθεια καταβάλλεται να εκτεθεί στον μαθητή το πνεύμα, η τέχνη και η ιστορία του ελληνισμού (αρχαίου-μεσαιωνικού-νεότερου) που ουσιαστικά είναι μαζί και η ιστορία του ευρωπαϊκού πνεύματος. Σε όλα πρακτικά τα Μουσεία υπάρχουν ειδικοί επιστήμονες που σχεδόν αγνοούνται κατα τα λοιπά από την γύρω κοινωνία, ενώ μέχρι και σε μαθήματα θα μπορούσαν να μετέχουν των γειτονικών σχολείων. Οι πρακτικές δεξιότητες "αρχαιογνωσίας", π.χ. ανασκαφές, διαλογή ευρημάτων κ.λπ. ακόμη και για όποιον μαθητή τυχόν ενδιαφέρεται είναι πρακτικά απρόσιτες.  Κάτι ανάλογο με αυτά ισχύει και στις βυζαντινές-εκκλησιαστικές αρχαιότητες. 

3. Τα προγράμματα σπουδών των ΑΕΙ κάνουν ό,τι "περνάει από το χέρι" των σχεδιαστών-επιτελών για να αποξενώσουν τις ανθρωπιστικές σπουδές από το "υπόλοιπο επιστητό". Εδώ προηγούνται τα μη-ανθρωπιστικά τμήματα. Όμως, και τα τελευταία δεν υπολείπονται στην "αποξύλωση". Τα προσχήμματα απογύμνωσης από ανθρωπιστικά μαθήματα είναι πολλά ("εκσυγχρονισμός σπουδών", "νέα αντικείμενα απαραίτητα στην αγορά εργασίας" -εδώ όλα τα έχει καταβροχθήσει η πληροφορική- "εξομοίωση με τις χώρες του εξωτερικού" - αυτές που ΗΔΗ προβληματίζονται για τα ΔΙΚΑ τους προγράμματα). Ως παράδειγμα τραγικό επικαλούμαι, καίτοι επαναλαμβάνω μη ειδικός, την πλήρη σχεδόν κατάργηση του Ρωμαϊκού Δικαίου από όλα, νομιζω, τα νομικά τμήματα της χώρας (έγινε παντού μάθημα επιλογής και σε κάποια τμήματα νομικής πλέον δεν υπάρχει καθόλου).

(Εδώ θυμάμαι παππού μου φαρμακοποιό που εξετάσθηκε Λατινικά για να εισαχθεί στην φαρμακευτική!)

Άλλο παράδειγμα είναι τα εβραϊκά στις θεολογικές σχολές (κι εδώ έγιναν "προαιρετικό μάθημα", νομίζω). Επίσης στα ξενόγλωσσα τμήματα απουσιάζει η σπουδή της "αρχαίας κλασικής μορφής" της ξένης γλώσσας (το τμήμα Γερμανικής είναι, νομίζω, άλλο παράδειγμα. Εκεί "πριν" τον Γκαίτε δεν διδάσκεται τίποτε). 

4. Προγράμματα σπουδών για τα "άφωνα μνημεία" της κλασικής εποχής είναι στην Ελλάδα άγνωστα. Βασίζονται στο "μεράκι" μεμονωμένων ατόμων-φωτεινών δασκάλων που αναπόφευκτα αποχωρούν (Ορλάνδος). Όποιος έχει τέτοιο πάθος ωθείται σε εκπατρισμό για να τα σπουδάσει και κάποτε για να σταδιοδρομήσει.   

5. Οι σπουδές αρχαιογνωσίας, διατήρησης και αποκατάστασης αρχαιοτήτων κ.λπ. σε πανεπιστημιακό επίπεδο είναι σχεδόν ανύπαρκτες. Μόνον κάτι "διπλώματα" επιπέδου ΤΕΙ ή ΙΕΚ ή ΚΕΚ σώζουν την ζήτηση "εμπείρων" στη αγορά. 

6. Οι ευκαιρίες που δίνει η Πολιτεία για τέτοιες σπουδές, έστω και στο εξωτερικό (ΙΚΥ), μετριούνται στα δάκτυλα μιας χειρός ανά τριετία (σε κάποιες προκηρύξεις απουσιάζουν τελείως).

7. Απουσιάζει τελείως κάθε προσπάθεια να "περάσει" στην εκπαίδευση η παραμικρή "γεύση" ελληνικής φιλοσοφίας. Ως αποτέλεσμα βλέπω να κυκλοφορούν ένα σωρό μεταφρασμένα δήθεν "φιλοσοφικά" βιβλία με δήθεν ιδέες της ελληνικής αρχαιότητας γεμάτα ανακρίβιες (όχι αναγκαστικά κακόπιστες - απλά κακά ενημερωμένα).

8. Κυριαρχείται η διδασκαλία από "στερεότυπα" λαθών και "κλισέ" που σημαδεύουν την ζωή ακόμη και στην καθημερινότητα, όπως π.χ. οι "σκοταδισμοί" του Μεσαίωνα και η "υπερβάσεις" της Αναγέννησης, ενώ σε κάποια έκταση ίσως συνέβη και το αντίθετο. Η συμβολή εδώ των λεγομένων ΜΜΕ στον σκοταδισμό δεν είναι μικρή. Όταν η παιδεία σου δεν είναι "ανθρωπιστική", δεν μπορείς να "ενημερώνεις" το κοινό για τα ανθρωπιστικά ιδεώδη. 

9. Δεν αναφέρομαι καθόλου στην ανθρωπιστική συγκρότηση των "ταγών" της πολιτείας και της δημόσιας ζωής, γιατί η σύγκριση και μόνον με το κοντινό παρελθόν θα οδηγούσε σε πολύ δυσάρεστες διαπιστώσεις.

Οι προβληματισμοί μακάρι να οδηγήσουν σε συζήτηση.

Η δύσκολη παρούσα εποχή το επιβάλλει.