ΔΕΙΚΤΕΣ ΠΟΥ ΣΥΜΒΑΛΛΟΥΝ ΣΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ

Ο καρκίνος είναι πολυπαραγοντική νόσος που δημιουργείται από μια διαδικασία πολλών βημάτων με γενετικές μεταβολές προοδευτικής μετατροπής ενός φυσιολογικού κυτταρικού φαινότυπου σε κακοήθη. Χαρακτηρίζεται δε από ανεξέλεγκτη ανάπτυξη και επέκταση, που οφείλεται στην απορρύθμιση μοριακών μονοπατιών π.χ. κυτταρικός κύκλος, αγγειογένεση, απόπτωση κ.ά.

Στην αντιμετώπιση του καρκίνου έχει δοθεί μεγάλη σημασία:
            α) Να γνωρίζουμε προγνωστικούς μοριακούς δείκτες που θα σχετίζονται με την επιβίωση των ασθενών ανεξάρτητα της θεραπείας ή να υποδεικνύουν ασθενείς οι οποίοι θα ωφεληθούν λιγότερο ή περισσότερο από τη θεραπεία. Οι κλασικοί προγνωστικοί δείκτες, με κύριο εκπρόσωπο το στάδιο της νόσου που χρησιμοποιείται σήμερα στην καθ’ ημέρα πράξη, δεν εμφανίζουν απόλυτη προγνωστική αξία. Για το λόγο αυτό έχει δοθεί μεγάλη σημασία στην ανεύρεση μοριακών δεικτών που προσδιορίζονται με σύγχρονες μοριακές μεθόδους, π.χ. τεχνολογία των μικροσυστοιχιών και της multiplex γενοτύπισης. Οι μέθοδοι αυτές οδήγησαν στην εύρεση υπογραφών γονιδιακής έκφρασης με προγνωστική σημασία:

1)   σωματικές βλαστικές σειρές μετάλλαξης
2)   αλλαγές στη μεθυλίωση του DNA
3)   ανοδος των επιπέδων του micro RNA (mRNA)
4)   άνοδος των επιπέδων των κυκλοφορούντων καρκινικών κυττάρων στο αίμα.

Η χρησιμότητα των δεικτών αυτών θα αποδειχθεί στο εγγύς μέλλον.
            β) Να γνωρίζουμε μοριακούς προβλεπτικούς δείκτες που εντοπίζουν ασθενείς με καρκίνο, οι οποίοι θα ωφεληθούν από συγκεκριμένη θεραπεία (στοχευμένη θεραπεία – targeted therapy). Η θεραπεία αυτή έχει σχέση με γεγονότα που συμβαίνουν στο καρκινικό κύτταρο, όπως σημειακές μεταλλάξεις, επαυξήσεις γονιδίων κ.ά. Τα φαρμακευτικά σκευάσματα που χορηγούνται από το στόμα είναι μικρού μεγέθους μόρια αναστολέων κινασών ή μονοκλωνικά αντισώματα ειδικά για τις μοριακές μεταβολές που συμβαίνουν στο καρκινικό κύτταρο.

            Για ορισμένα καρκινώματα, κυρίως προχωρημένου σταδίου, η στοχευμένη θεραπεία αποτελεί θεραπεία επιλογής, π.χ. σε ασθενείς με υπερέκφραση του υποδοχέα του επιδερμιδικού αυξητικού παράγοντα (EGFR) στα καρκινικά κύτταρα του πνεύμονα (συμβαίνει περίπου στο 70% των ασθενών). Επίσης στο μη μικροκυτταρικό καρκίνωμα του πνεύμονα με αναδιάταξη του γονιδίου ALK χορηγούνται αναστολείς της κινάσης του αναπλαστικού λεμφώματος (ALK). Σε μεταστατικό αδενοκαρκίνωμα του παχέος εντέρου χορηγούνται μονοκλωνικά αντισώματα έναντι του EGFR με καλά αποτελέσματα. Άλλο παράδειγμα είναι ο καρκίνος του μαστού. Η υπερέκφραση του υποδοχέα του αυξητικού παράγοντα Her-2 που συμβαίνει στο 20% των καρκινωμάτων. Σε αυτές τις ασθενείς χορηγούνται μονοκλωνικά αντισώματα έναντι του αυξητικού υποδοχέα Her-2. Σχετικά παρόμοιες στοχευμένες θεραπείες χορηγούνται σε ασθενείς με καρκινώματα άλλων οργάνων, π.χ. στο αδενοκαρκίνωμα του νεφρού, στο μελάνωμα κ.ά.

            Το μέλλον της θεραπευτικής αντιμετώπισης ασθενών με καρκίνο θα εξαρτηθεί από την εξέλιξη των μοριακών μεθόδων και την καλύτερη κατανόηση των διαφόρων μοριακών μονοπατιών που εμπλέκονται στην καρκινογένεση, για τον προσδιορισμό εξατομικευμένων στοχευμένων δεικτών για τον κάθε ασθενή.