ΜΙΚΡΟΒΙΑΚΗ "ΑΝΤOΧΗ" ΣΤΑ ΑΝΤΙΣΗΠΤΙΚΑ: ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ Ή ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΑΠΕΙΛΗ;

Η αντοχή στα αντιβιοτικά εξελίσσεται πλέον σε τεράστια πρόκληση για τη δημόσια υγεία. Η αυξανόμενη στις δεκαετίες εμφάνιση λοιμώξεων κατέστησε αναγκαία την αυξημένη χρήση αντιβιοτικών, η οποία με τη σειρά της συνέβαλε στην εμφάνιση της μικροβιακής αντοχής. Το παγκόσμιο σχέδιο δράσης που εξέδωσε ο WHO το 2015 για την καταπολέμηση της αντοχής στα αντιβιοτικά αναδεικνύει σημαντικά κενά στον ακριβή προσδιορισμό της έκτασης της. Εκτός των άλλων τονίστηκε η σύνθετη αλληλεπίδραση μεταξύ της μικροβιακής αντοχής και των διαφόρων περιβαλλοντικών και ανθρώπινων παραγόντων. Ένας από αυτούς είναι η αλληλεπίδραση μεταξύ της χρήσης αντισηπτικών και αντιβιοτικών. Μια τέτοια αλληλεπίδραση είναι πιθανόν να οδηγήσει στην ανάπτυξη αντοχής στα αντιβιοτικά εξαιτίας αλόγιστης ή κακής χρήσης αντισηπτικών. Θεωρητικά, αυτό είναι δυνατόν να συμβεί, καθώς τα αντισηπτικά, για να θανατώσουν τους μικροοργανισμούς, συχνά δρουν στους ίδιους υποδοχείς ή μεταβολικά μονοπάτια των μικροβίων όπως και τα αντιβιοτικά. Λόγω αυτού, η μακροχρόνια έκθεση ενός μικ/σμού στα αντισηπτικά ή η έκθεση τους σε χαμηλότερες συγκεντρώσεις από τις συνιστώμενες μπορεί να προκαλέσει μεταλλάξεις που να οδηγήσουν στην ανάπτυξη μικροβιακής αντοχής ταυτόχρονα στα αντισηπτικά και στα αντιβιοτικά ("διασταυρούμενη αντοχή").

Η διασταυρούμενη αντοχή των αντισηπτικών και των αντιβιοτικών δεν έχει μελετηθεί ακόμα διεξοδικά, ωστόσο είναι πλέον αποδεδειγμένο ότι η χρήση ενός αντισηπτικού σε χαμηλές συγκεντρώσεις είναι δυνατόν να επιτρέψει την ανάπτυξη ενός βακτηριακού πληθυσμού που είναι ανθεκτικός στο αντισηπτικό αυτό. Ο Wand et al. και συν. σε μια πρόσφατη μελέτη διαπίστωσαν ότι η παρατεταμένη έκθεση του μικρ/σμού Klebsiella pneumoniae στην χλωρεξιδίνη οδήγησε στην ανάπτυξη αντοχής στο αντιβιοτικό κολιστίνη.  Το εύρημα αυτό είναι ιδιαίτερης σημασίας καθώς η κολιστίνη ανήκει στα αντιβιοτικά που έχουν αποδειχθεί σωτήρια θεραπεία για ασθενείς που πάσχουν από λοιμώξεις που προκαλούνται από πολυανθεκτικά βακτήρια. Ο Cary και συν., διαπίστωσαν ότι η χρόνια έκθεση στην τρικλοζάνη (triclosan) συνδέεται με αυξημένη αντοχή σε διάφορα αντιβιοτικά όπως τη ριφαμπικίνη, τη σιπροφλοξασίνη, τη γενταμυκίνη κλπ.

Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο που πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψιν είναι η περιβαλλοντική μόλυνση με αντισηπτικά. Μελέτες αναφέρουν ότι τα αντισηπτικά όπως η χλωρεξιδίνη και το χλωριούχο βενζαλκόνιο συχνά ανιχνεύονται στη λυματολάσπη και τα λύματα σε υψηλά επίπεδα (μέχρι 19 μg/ml). Η παγκόσμια αγορά αντισηπτικών και απολυμαντικών ανήλθε σε 5,55 δισεκατομμύρια δολάρια το 2015 και εκτιμάται ότι θα φθάσει το 8,1 δισεκατομμύρια USD μέχρι το 2021. Το γεγονός αυτό δείχνει την αύξηση της χρήσης αντισηπτικών παγκοσμίως που τελικά καταλήγουν στα λύματα, μολύνοντας έτσι το περιβάλλον. Η συσσώρευση στο περιβάλλον υψηλού φορτίου αντισηπτικών είναι δυνατόν να προκαλέσει μεταλλάξεις στα βακτήρια του περιβάλλοντος, διευκολύνοντας έτσι την ανάπτυξη πολυανθεκτικών στελεχών.

Για όλους τους παραπάνω λόγους είναι απαραίτητο να σχεδιαστούν προληπτικά μέτρα για την εξάλειψη των κινδύνων που προκαλεί η αυξημένη χρήση των αντισηπτικών. Ένα βήμα προς την πρόοδο αυτή ήταν η απαγόρευση του triclosan από τον FDA το 2016. Ο FDA απαγόρευσε τη χρήση του triclosan στις ΗΠΑ δηλώνοντας ότι θα μπορούσε να προκαλέσει κινδύνους για την υγεία των καταναλωτών όπως η ανάπτυξη αντοχής στα αντιβιοτικά. Ωστόσο, ενώ η απαγόρευση της χρήσης αντισηπτικών δεν αποτελεί βεβαίως σε όλες τις περιπτώσεις μια λογική λύση, ο έλεγχος της κατανάλωσης αντισηπτικών ως επιπλέον δράση ενός προγράμματος για Ορθολογική Χρήση των Αντιβιοτικών (Antibiotic Stewardship Program) μπορεί να είναι ένας εφικτός μελλοντικός στόχος.

Συμπερασματικά, θα πρέπει να τονιστεί ότι η αλληλεπίδραση μεταξύ της ανάπτυξης μικροβιακής αντοχής και της έκθεσης σε αντισηπτικά θα πρέπει να μελετηθεί σε βάθος λαμβάνοντάς υπόψιν όλους τους παράγοντες που ενδεχομένως συμβάλλουν στη σχέση αυτή. Για τη διερεύνηση όλων των παραπάνω συσχετίσεων, απαιτούνται περαιτέρω επιστημονικά δεδομένα.

Αυτό που δεν πρέπει να ξεχνάμε είναι ότι τα αντισηπτικά για να είναι αποτελεσματικά και ασφαλή θα πρέπει να χρησιμοποιούνται στη συνιστώμενη συγκέντρωση τους ώστε να θανατώνουν αποτελεσματικά όλα τα παθογόνα βακτήρια, μύκητες ή ιούς. Οι χαμηλές συγκεντρώσεις επιτρέπουν την ανάπτυξη ανθεκτικών βακτηρίων ενώ οι  υψηλές συγκεντρώσεις μπορεί να οδηγήσουν σε βλάβη των ανθρώπινων ιστών.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Bejarano MT. The Global Public Health Threat of ABR Preserving existing and future antibiotics. 2017.
2. World Health Organization. Global Action Plan on Antimicrobial Resistance. Switzerland: Geneva; 2015.
3. Östman M, Lindberg RH, Fick J, et al. Screening of biocides, metals and antibiotics in Swedish sewage sludge and wastewater. Water Res. 2017;115:318–328.
4. Sarasota FL. Global Antiseptics and Disinfectants Market will reach USD 8.10 Billion by 2021: Zion Market Research. 2017.
5. Gadea R, Fernández Fuentes MÁ, Pérez Pulido R, et al. Effects of exposure to quaternary–ammonium–based biocides on antimicrobial susceptibility and tolerance to physical stresses in bacteria from organic foods. Food Microbiol. 2017;63:58–71.
6. US Food and Drug Administration. FDA issues final rule on safety and effectiveness of antibacterial soaps: Rule removes triclosan and triclocarban from over– the– counter antibacterial hand and body washes. Maryland, USA. 2016.