ΜΑΡΑΘΩΝΙΟΣ ΚΑΙ ΣΚΥΤΑΛΟΔΡΟΜΙΑ

Η σκυτάλη και η παράδοσή της

Υπάρχουν στιγμές στη ζωή του κάθε ανθρώπου που είναι υπέρτατης σημα­σίας. Όπως η στιγμή κατά την οποία είναι έτοιμος να παραδώσει τη σκυτάλη στον επό­μενο δρομέα και αυτός στη συνέχεια στον επόμενο. Δεν είναι απαραίτητο να μετέχει στο άθλημα της σκυταλοδρομίας. Ο κάθε δρόμος με πραγματική και μεταφορική έννοια περιλαμβάνει αυτή την κορυφαία στιγμή της παραδόσεως της σκυτάλης, της οποιασδήποτε σκυτάλης, στον επόμενο, σ’ αυτόν που ακο­λουθεί ή εξακολουθεί αυτό που αυτός έκανε μέχρι τώρα.

Εικόνα από τη συμμετοχή του 9ου Δημοτικού Σχολείου Λάρισας στο πρόγραμμα ETWINNING (2014-2015).

Γι’ αυτόν η στιγμή αυτή δεν είναι μονο­σήμαντη. Από τη μία μεριά χαίρεται, ανακουφίζεται που αποθέτει ένα βάρος που μέχρι τώρα κατάφερε να το φέρει σέ πέρας, στο πέ­ρας της διαδρομής που του είχε οριστεί. Είναι ευχαριστημένος, γιατί άλλος πια έχει την ευθύνη να συνεχίσει το αγώνισμα. Από την άλλη, όμως, λυπάται που δεν συνεχίζει, που δεν είναι αυτός ο οποίος θα σπάσει το νήμα του τελικού τερματισμού. Άσχετα αν αυτό που του ζητήθηκε το επιτέλεσε και θα χαρεί και στο τέ­λος εάν και εφ’ όσον η ομάδα του τερματίσει πρώτη και νικήσει. Τελικά, ποιο είναι εκείνο που μετράει; Το αποτέλεσμα ή η διαδικασία; Θα μπορούσαμε να εκτείνουμε το λόγο για να συζητήσουμε το διπλό ερώτημα που θέσαμε.

Εκείνο που προς στιγμή είναι σημαντικό είναι η ψυχολογία του αγωνιστή εκείνου, που γνωρίζει ότι δεν είναι η αρχή και το τέλος μιας πορείας χωρίς να μπορεί κιόλας να το παραδεχθεί. Ακόμη κι αν αρχίσει κάτι, δεν είναι βέβαιος ότι θα το τελειώσει· και όμως θα ήταν πολύ ευχαριστημένος να το τελείωνε. Στο τμήμα εκείνο, που ήταν εξουσιοδοτημένος, τα κατάφερε μια χαρά. Έφθασε να πα­ραδώσει τη σκυτάλη. Έτρεξε με το ρυθμό που έπρεπε να διατρέξει την απόσταση. Δεν υπερέβαλε τις δυνάμεις του για να τις έχει ακμαίες όσο τις χρειαζόταν. Πρόσεχε τους αντιπάλους του και προς το τέλος της διαδρομής του είχε καρφωμένα τα μάτια του στο χέρι του συναγωνιστή του για να του εγχειρίσει σωστά τη σκυτάλη, ώστε να μη πέσει κά­τω και χαθεί χρόνος πολύτιμος και προσμετρηθούν στην ομάδα του σημεία αρνητικά.

Η «χειραψία» αυτή ενέχει πολλές σημασίες:

• Μπορεί να είναι επιθετική. «Τι να κάνω, είμαι αναγκασμένος εκ των πραγμάτων να σου παραδώσω τη σκυτάλη, τι κρίμα! Συνέ­χισε, λοιπόν, στη θέση μου, να δούμε τι θα καταφέρεις, αν τα καταφέρεις».

• Μπορεί να είναι συγκαταβατική. «Δεν έπρεπε να γίνει. Βρέθηκες μπροστά μου και σου παραδίδω αυτό που μέχρι στιγμής σήκω­σα εγώ. Τουλάχιστον κοίταξε να τα καταφέρεις εξίσου καλά».

• Να είναι ελπιδοφόρα. «Ήρθα μέχρις εδώ, ευτυχώς που υπάρχει ο επόμενος. Μπορεί να καταφέρει να κερδίσει τη δική μου αργοπορία με καλύτερο χρόνο».

• Να είναι ενθαρρυντική. Διακρίνει το ανήσυχο βλέμμα του επόμενου τη στιγμή που τείνει το χέρι του για την παραλαβή. Η δική σου η «χειραψία» τον ωθεί προς τη νίκη. Το βλέμμα σου του λέει: «Τράβα εμπρός· εσύ θα τερματίσεις και θα κόψεις το νήμα. Θα είμαι εκεί, θα χαρώ μαζί σου».

Με μικρές παραλλαγές θα παραθέταμε και άλλες παραπλήσιες στάσεις την καίρια στι­γμή που ο καθένας από εμάς καλείται ή πιέ­ζεται συναγωνιζόμενος να παραδώσει την «προτεραιότητα» σέ άλλους. Θα προσυπέ­γραφα χωρίς ενδοιασμούς τη φράση του Κώστα Τσόκλη: «Σίγουρα ονειρευόμαστε τον μαραθώνιο αλλά δυστυχώς τρέχουμε σε σκυταλοδρομία».

Κανόνες κυκλοφορίας και η μεταφορά τους

Ασφαλώς πρέπει να υπάρχουν κανόνες δε­οντολογίας, «κώδικες οδικής κυκλοφορίας», που όταν τηρούνται εξασφαλίζουν ομαλές συν­θήκες διακίνησης ανθρώπων και αγαθών. Κώ­δικες, όμως, και κανόνες προκαλούν σε παραβατικές συμπεριφορές. Πολλές φορές, για πα­ράδειγμα, παρκάρουμε εκεί που δεν επιτρέ­πεται ούτε να σταματήσουμε. Περνάμε με κόκκινο, εκεί που δεν μπορούμε να περάσουμε ούτε υπό ιδίαν ευθύνην. Προ­σπερνάμε, εκεί που απαγορεύεται και άλλοτε τρέχουμε με τριάντα εμποδίζοντας έτσι μια ολόκληρη σειρά που έρχε­ται πίσω μας χωρίς να τους διευκολύνουμε στο παραμικρό «επιλανθανόμενοι των οπίσω και μη ... επεκτεινόμενοι προς τα μπροστά». Είναι κι αυτή μια κάποια… στάση. Την κα­ταλαβαίνεις. Σου θυμίζει το θεατρικό εκείνο έργο «Ήρθα και θα μείνω». Οι άνθρωποι, όπως και οι καταστάσεις, έρχονται και παρέρχονται και όχι μόνο την αμετάκλητη στιγμή του θανάτου τους.

Αν δανειστήκαμε παρα­δείγματα από την κυκλοφορία αυτοκινήτων, είναι γιατί το αυτοκίνητο έχει γίνει για τούς περισσότερους ανθρώπους δεύτερη φύση και οι κανόνες του είναι κατανοητοί, αν και όχι πά­ντα αποδεκτοί. Υπάρχουν οι συμμορφούμενοι και οι παραβαίνοντες.

Με λίγη «καλή» θέληση μπορεί η εφαρ­μογή τους να μεταφερθεί σέ πλήθος άλλων καταστάσεων: πολιτικών, κοινωνικών, οικονο­μικών, εκπαιδευτικών, εκκλησιαστικών. Για πράγματα, δυστυχώς, που θα έπρεπε να θεω­ρούνται αυτονόητα είναι αναγκαίοι οι αγώνες. Η αυτονόητη εναλλαγή στην εξουσία προσώ­πων ή κομμάτων εκτρέπεται σέ μόνιμη κυ­ριαρχία του ενός και με μέσα όχι πάντοτε καθαρά και απρόσβλητα. Κοινωνικές ομάδες με­ταβάλλονται σε ομάδες κρούσεως και ασκούν καταπίεση σε άλλες ομάδες πληθυσμού. Τα μέσα πληροφόρησης παραπληροφορούν, εκτο­πίζοντας κάθε υγιή ενημέρωση υπό το βάρος πληρωμένων αδρά διαφημίσεων ή μονόπλευ­ρων πληροφοριών. Εύρωστοι οικονομικά οργα­νισμοί και επιχειρήσεις καταδυναστεύουν λι­γότερο ισχυρούς παράγοντες και επικρατούν, απολύοντας εκείνους που δεν μπορούν να ανταποκριθούν στις «νόρμες». Προϊστάμενοι αφαιρούν κάθε πρωτοβουλία από υφισταμέ­νους και λαμβάνουν αποφάσεις με δικτατορικό τρόπο, αναιρώντας το δικαίωμα δη­μοκρατικών διαδικασιών από συλλογικά όργανα. Πολλές φορές δεν είναι εύκολο να αντισταθούν οι «αδύνατοι» στις καταπιέσεις των ισχυροτέρων, οι οποίοι και κατοχυ­ρώνουν το δίκαιο του ισχυροτέρου ως κανόνα ζωής.

Συμβαίνει, όμως, και οι άλλοι να σπεύδουν να εκδιώ­ξουν τους προηγουμένους μιαν ώρα αρχύτερα, προ της ώρας τους, μεταχειριζόμενοι βία, προπηλακισμούς, ύβρεις, πιέσεις, συσπειρώσεις. Η φυσική διαδοχή γίνεται παρά φύσιν ακολουθία. Ζητούμενο είναι πάντοτε ποια είναι η φυσική και ποια η παρά φύσιν αντικατάσταση. Το «ουδείς αναντικατάστατος» είναι μία γενική αρχή προφερόμενη ευκαίρως-ακαίρως. Πρέπει, όμως, να τονιστεί ότι καθώς υπάρχουν «γνήσια ανταλλακτικά» του εργοστασίου, διατίθενται και άλλα προβαλλόμενα ως «εφάμιλ­λης ποιότητας» (ερζάτς).

Το οὔπω και το νῦν

Το σημαντικό είναι να κατανοήσουν και οι μεν και οι δε, όλοι μας δηλαδή, ποια είναι η ώρα μας. Για να είμαστε βέβαιοι πότε «οὔπω ἦλθεν ἡ ὥρα μου» και πότε «νῦν ἐστί», έτσι ώστε να μην δίνουμε δικαιώματα στους άλλους να σιγοψιθυρίζουν και να εύχονται το «αμήν, και πότε»!

Τα σύγχρονα κράτη, βεβαίως, έχουν ρυ­θμίσει έτσι τα πράγματα, ώστε με το καθεστώς των συντάξεων να επέρχεται ένα είδος φυσικής αντικαταστάσεως προσώπων στις διάφορες υπηρεσίες. Αλλά και εκεί, έτσι όπως ζούμε τα τελευταία χρόνια, δεν υπάρχει ομοφωνία ανάμεσα στους κοινωνικούς εταίρους. Απαιτείται επίμονα η εξίσωση ανδρών και γυναικών ως προς τον χρόνο συνταξιοδοτήσεως. Επιδιώκεται οι απασχολούμενοι στα βαρέα και ανθυγιεινά επαγγέλματα να δικαιούνται πιο πρόωρης αποχωρήσεως από την ενεργό δραστηριότητα. Ερωτάται, όμως: οι συνταξιοδοτούμενοι θα μπορούν να εργάζονται και μετά τη συνταξιοδότηση; Και τό­τε, πώς είναι δυνατόν να λυθεί το θέμα της ανεργίας και της απασχόλησης των νέων; Όπως βλέπετε, τα πράγματα δεν είναι απλά ούτε επιδέχονται αφελείς και πρόχειρες λύ­σεις.

Το ζήτημα είναι, οι άνθρωποι πού αποχωρούν από την ενεργό δράση να μη παραιτούνται και από τη δημιουργική δραστηριό­τητα. Εξαρτάται, βέβαια, και από αυτούς και από την κοινωνία αλλά και από τις υπηρεσίες, στις οποίες για ένα μεγάλο διάστημα διακόνησαν, να διευθετήσουν έτσι τα πρά­γματα, ώστε οι αποχωρούντες να μπορούν να διαθέσουν τις όποιες δυνάμεις και εμπειρίες τους δημιουργικά και μετά την κατά νόμον αποχώρησή τους.

Η εικόνα της σκυταλοδρομίας μπορεί να είναι μία επαγωγός έννοια για τη λύση αυτού του σπουδαίου προβλήματος, που δυσκολεύει τους ανθρώπους και τις κοινωνίες στις οποίες ζούμε. Αρκεί να συν-ταχθούμε δημιουργικά -όχι απλώς να συνταξιοδοτηθούμε- και να απο-τάξουμε κάθε λογισμό αλλότριο και μη δημιουργικό. Τότε, ποιος ξέρει, τα αθλήματα μπορούν να γίνουν και άθλοι και να επακολουθήσουν και έπαθλα!

* Με αφορμή τη σύγκληση του Ιδρυτικού Συνεδρίου για τη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης Ομοτίμων Καθηγητών (29-30 Σεπτεμβρίου και 1 Οκτωβρίου 2016) στην Αθήνα, δημοσιεύουμε τις πιο πάνω σκέψεις. Τοποθετούν την ψυχολογία των αφυπηρετούντων -και όχι μόνο Καθηγητών- και εκείνων που τους διαδέχονται στις κενούμενες θέσεις, αλλά και την αποδοχή ή την άρνηση συνεργασίας τους στις παλιές δομές που υπηρετούσαν. Εξετάζουν επίσης με παραδείγματα από τον κοινωνικό βίο και την πολιτική ζωή συμπεριφορές που αποκλείουν ή ευνοούν τη συμμετοχή στα δρώμενα των αποχωρούντων, έτσι ώστε να μπορούν να διαθέσουν τις όποιες δυνάμεις τους δημιουργικά και μετά την κατά νόμον αποχώρησή τους.