Η ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΠΟΙΗΣΗ ΕΙΝΑΙ ΜΑΚΡΑ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ

Η συμπλήρωση δεκαοκτώ ετών για την Ελλάδα και είκοσι ετών από την 1η Ιανουαρίου 1999 όταν το ευρώ έγινε το νόμισμα περισσότερων από 300 εκατομμύρια ανθρώπων στην Ευρώπη μας έδωσε την αφορμή για μια συζήτηση με τον Παναγιώτη Πετράκη, καθηγητή του Τμήματος Οικονομικών Επιστημών του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Στο επίκεντρο της συζήτησής μας μπήκε η μεγαλύτερη νομισματική μετάβαση που έχει γίνει ποτέ σε ολόκληρο τον κόσμο και υπό αυτή την έννοια έχει ενδιαφέρον να εξετάσουμε πώς θα ήταν η ζωή μας χωρίς το ευρώ.

Επιχειρώντας έναν απολογισμό, μας ωφέλησε ή μας ζημίωσε η ένταξη στο ευρώ;

Είναι δύσκολο να απαντήσουμε στην ερώτησή σας με απλό τρόπο. Πρέπει να διαφοροποιήσουμε δύο πράγματα, τα οποία καμιά φορά μπερδεύονται: Εάν κάναμε καλά που μπήκαμε στο ευρώ και εάν κάνουμε καλά που παραμένουμε. Θεωρητικά η ερώτησή σας αφορά το δεύτερο μέρος.

Θα μπορούσα να το θέσω λίγο διαφορετικά. Πώς φαντάζεστε ότι θα ήταν η Ελλάδα σήμερα εάν δεν είχαμε μπει στη ζώνη του ευρώ;

Σε αυτή την περίπτωση θα έπρεπε να είχαμε κάνει μια σημαντική επιλογή. Εάν θα ήμασταν κοντά στο ευρώ ή εάν έπρεπε να είχαμε διαφοροποιηθεί πλήρως. Όταν λέω «κοντά» αναφέρομαι σε χώρες όπως είναι η Τσεχία, η Βουλγαρία, η Ουγγαρία. Δεν εννοώ πολιτικά. Είναι χώρες που βρίσκονται κοντά στο ευρώ γιατί το έχουν διασυνδέσει με τα νομίσματά τους και έχουν μεγαλύτερο βαθμό ελευθερίας. Εάν είχαμε κάνει λοιπόν την επιλογή να είμαστε συνδεδεμένοι με το ευρώ –ακόμα κι αν δεν είχαμε την κρίση– θα αντιμετωπίζαμε μια πολύ συγγενή κατάσταση με αυτή που ζούμε τώρα. Διότι λίγο-πολύ οι υποχρεώσεις δεν είναι διαφορετικές. Εάν ήμασταν στην «απέξω» σχέση και αντιμετωπίζαμε την κρίση, ανεξάρτητα από το ευρώ, το ερώτημα που θα έπρεπε να απαντήσουμε είναι εάν θα είχαμε συμφωνήσει με το ΔΝΤ (που δεν βλέπω τι άλλο θα μπορούσε να έχει συμβεί), επίσης θα αντιμετωπίζαμε μια παρόμοια κατάσταση. Εάν από την άλλη πλευρά είχαμε επιλέξει να απομακρυνθούμε απολύτως από το ευρώ τότε αυτό είναι κάτι που δεν θα μπορούσαμε να το φανταστούμε. Αλλά δεν θα μπορούσα να φανταστώ και ένα τέτοιο μέλλον. Μάλλον θα έλεγα ότι, εί τε είμαστε στο ευρώ είτε θα ήμασταν κοντά στο ευρώ, θα βρισκόμασταν σε μια παρόμοια κατάσταση με αυτή που βρισκόμαστε σήμερα. Παρόμοια όμως, όχι η ίδια. Τώρα, από το παρόμοια μέχρι την ίδια υπάρχει μεγάλη διαφορά διότι θα είχαμε περισσότερη ελευθερία.

Τι θα μπορούσαμε να είχαμε κάνει;

Θα σας πω ένα παράδειγμα. Ας υποθέσουμε ότι δεν είχαμε την κρίση του πρώτου εξαμήνου του 2015 που έφερε αρκετά πράγματα πίσω. Είναι πολύ πιθανό να είχαμε νωρίτερα μια έξοδο, με μεγαλύτερο βαθμό ελευθερίας, εάν δεν ήμασταν εντός του ευρώ. Αντίθετα, η συμμετοχή μας στο ευρώ σε συνδυασμό με την κρίση μάς οδήγησε σε ένα μονόδρομο ως προς τη διαχείριση. Με λίγα λόγια, το θέμα δεν ήταν ποτέ ότι θα είχαμε αποφύγει την κρίση εάν ήμασταν εκτός του ευρώ. Αυτό που κάνει τη μεγάλη διαφορά είναι ο τρόπος που βγήκαμε από την κρίση. Δηλαδή, με το ευρώ είναι πολύ αυστηρότερο το πλαίσιο της εξόδου από την κρίση. Ενδεχομένως, η εξισορρόπηση να είχε επιτευχθεί σχετικά νωρίτερα. Από την άλλη μεριά το ευρώ πάνω από όλα είναι μια πολιτική συμφωνία και για αυτό υπάρχει αυτή η αντίφαση μεταξύ των πολιτικών και των οικονομικών δεδομένων. Πολιτική συμφωνία με την έννοια ότι σου εξασφαλίζει κάποια πράγματα, π.χ. τη διατηρησιμότητα της προοπτικής, γιατί μπορεί να είμαστε σε χαμηλή πτήση με όλες τις δυσκολίες που συνεπάγεται αυτή, αλλά έχεις ένα πολύ καθαρό ορίζοντα μπροστά σου. Η προβλεψιμότητα έχει μεγάλη σημασία γιατί σου επιτρέπει να σκέφτεσαι. Άρα, βλέπει κανείς ότι η απάντηση εξαρτάται από πλήθοςμεταβλητών που δεν είναι εύκολο κανείς να τις συγκεκριμενοποιήσει και να απαντήσει εάν είναι «άσπρο» ή «μαύρο». Πρέπει όμως να συμφωνήσουμε ότι η συμμετοχή μας είναι κυρίως μια πολιτική συμμετοχή και το μέλλον θα δείξει εάν κάναμε καλά ή όχι.

Πιστεύετε ότι έχουν ξεπεραστεί τα προβλήματα ύπαρξης του ευρώ μετά την κρίση που εκδηλώθηκε στο διάστημα 2009-2015;

Έχουν βελτιωθεί πάρα πολύ οι συνθήκες άσκησης της νομισματικής πολιτικής. Επίσης, έχει προχωρήσει ο έλεγχος του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Αλλά μέχρι εκεί. Π.χ. η δημιουργία ενός ενιαίου χώρου καταθέσεων, επιδοτήσεων για την ανεργία και εν τέλει κοινής δημοσιονομικής και αντικυκλικής πολιτικής είναι πολύ μακριά. Είναι αυτό που σας έλεγα προηγουμένως. Η κρίση, εν προκειμένω του 2012, δημιούργησε μία δυναμική, αλλά ως εκεί. Οι ευρωπαίοι είναι πολύ διστακτικοί. Όμως, δεν μπορείς να επιταχύνεις αυτές τις διαδικασίες με εντυπωσιακό τρόπο.

Με τις φυγόκεντρες δυνάμεις που έχουν αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια, πιστεύετε ότι το κοινό νόμισμα έχει μέλλον;

Η μετατροπή νομισματικών ενώσεων σε κράτη, κάτι που θα σήμαινε «μέλλον» για το ευρώ, είναι ένα πρότζεκτ 50-100 ετών. Μη φαντάζεται κανείς ότι αυτό το διάστημα μπορεί να συρρικνωθεί πάρα πολύ. Τι επιταχύνει την διαμόρφωση ενιαίων κρατικών δομών που έχουν κοινή δημοσιονομική και νομισματική πολιτική; Οι εξωτερικές κρίσεις. Αν αναπτυχθεί μια μεγάλη σύγκρουση και αναγκαστεί η Ευρώπη να συμμετάσχει, θα χρειαστεί την κινητοποίηση μεγάλων χρηματικών πόρων και θα επιταχύνει διαδικασίες ενοποίησης. Αυτό έγινε στις ΗΠΑ με τον Α’ και τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν ενοποιήθηκαν για να επιβιώσουν στον κόσμο που εμφανιζόταν. Δεν μπορεί να φανταστεί κανείς τι μπορεί να συμβεί στο μέλλον. Θα πρέπει να συμβούν πολύ μεγάλα γεγονότα για να επιταχυνθούν οι διαδικασίες. Όσο για τις φυγόκεντρες δυνάμεις που με ρωτήσατε, δεν είμαι τόσο σίγουρος ότι πρόκειται για φυγόκεντρες δυνάμεις. Νομίζω ότι πρόκειται για δυνάμεις οι οποίες εκμεταλλεύονται τις αλλαγές των κοινωνικοοικονομικών συνθηκών, επί τα χείρω στην προκειμένη περίπτωση, για να αναδεικνύονται νέα πολιτικά πρόσωπα στο προσκήνιο και να έρχεται μια αλλαγή φρουράς διοίκησης. Φεύγουν τα παλιά κόμματα και έρχονται νέα. Δεν σημαίνει κατ’ ανάγκη ότι το κοινό πρότζεκτ έχει κανέναν Αποστολικό προορισμό... Άρα, η απάντηση είναι ότι πρόκειται για μία μακρά διαδικασία η οποία έχει τα σκαμπανεβάσματά της.

Ο Ζαν Κλοντ Γιούνκερ υποστήριξε πριν από λίγες ημέρες ότι το ευρώ αποτελεί την πιο απτή απόδειξη της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Συμφωνείτε με αυτή την προσέγγιση ή τη θεωρείτε υπερβολική;

Η δήλωσή του είναι ορθή όπως μου τη μεταφέρατε γιατί έχεις το ευρώ στο πορτοφόλι σου. Γνωρίζετε πολύ καλά ότι το θεμέλιο της Ευρώπης είναι ελευθερία διακίνησης εργαζομένων, κεφαλαίων και προϊόντων. Και από εκεί και πέρα υπάρχει ένα ευρωπαϊκό ιδεώδες που είναι αυτό το οποίο ονομάζουμε κοινωνικό μοντέλο. Γι’ αυτό βρισκόμαστε εκεί. Να φτιάξουμε ένα μοντέλο με μειωμένες κοινωνικές ανισότητες. Τώρα, βέβαια, αυξάνονται οι ανισότητες. Αυτό έχει τα θετικά και τα αρνητικά του, τα οποία καλό θα είναι να τα δουν.

Πρώτη δημοσίευση: εφημερίδα Πελοπόννησος της Κυριακής, 20 Ιανουαρίου 2019