ΧΡΕΙΑΖΟΝΤΑΙ ΧΡΟΝΟΣ ΚΑΙ ΥΠΟΜΟΝΗ

Είναι εμφανές ότι η ελληνική οικονομία βγαίνει από τη μεγάλη κρίση 2008-2018 με ένα παραγωγικό πλαίσιο το οποίο πλέον εμφανίζει ανθεκτικότητα στις συγκυριακές μεταβολές του οικονομικού κύκλου, αφού οι εξαγωγές και ο τουριστικός τομέας εμφανίζουν αξιόλογες επιδόσεις, με έναν όμως προβληματικό (ακόμα) τραπεζικό τομέα και μια υψηλή ανεργία των νέων. Συγχρόνως, η συνολική ανεργία μειώνεται αργά αλλά σταθερά και το ισοζύγιο πληρωμών, μαζί με το δημοσιονομικό ισοζύγιο, εμφανίζει αξιόλογη ανθεκτικότητα, ενώ η αποπληρωμή των χρεών των ιδιωτών προς το Δημόσιο βελτιώνεται μαζί με το διαθέσιμο ιδιωτικό κατά κεφαλήν εισόδημα. Η ελληνική οικονομία παρουσιάζει υψηλότερους σχετικά ρυθμούς από την ευρωζώνη για πρώτη φορά στα τελευταία δεκαπέντε χρόνια. Έτσι, με τον τρόπο αυτόν, κλείνουμε ένα μέρος της απόστασης που μας δημιούργησε η πολυετής ύφεση και δημιουργούμε ένα θετικό κλίμα και στους Έλληνες πολίτες και στους ξένους επενδυτές. Δυστυχώς, όμως, εμφανίστηκαν τα σύννεφα από τα ανατολικά μας σύνορα που προκαλούν ανησυχία στον πληθυσμό.

Ο αναθεωρητισμός της Τουρκίας στο status quo των εξωτερικών διπλωματικών συνθηκών με τις οποίες συζούμε περίπου 100 χρόνια, με κύριο αντικείμενο τη Συνθήκη της Λωζάννης, έχει δημιουργήσει μια πρωτόγνωρη κατάσταση. Συγχρόνως, η στάση της πυροδοτείται από την ύπαρξη πιθανών εκμεταλλεύσιμων κοιτασμάτων υδρογονανθράκων, που υποθέτουμε ότι η τιμή τους θα διατηρηθεί επί μακρόν σε επίπεδα πολύ υψηλότερα των σημερινών, και από τις πολιτικές της ανάγκες για εσωτερική κατανάλωση και την εύκολη εργαλειοποίηση του προσφυγικού ως μέσου πίεσης. Με δεδομένο ότι η Τουρκία δεν διαθέτει ενεργειακές πηγές, επιθυμεί να αποκτήσει πρόσβαση ή, τέλος πάντων, να γίνει ρυθμιστής της πρόσβασης των ενεργειακών πόρων προς την Ευρωπαϊκή Ένωση. Γνωρίζουμε, πάντως –και σε αυτό υπάρχουν επαρκείς διεθνείς μελέτες– ότι ιστορικά, όταν μια χώρα διαθέτει υδρογονάνθρακες κοντά στα σύνορα με μια άλλη χώρα που δεν διαθέτει, τότε η πιθανότητα μετατροπής μιας λεκτικής σύρραξης σε θερμή είναι ιδιαίτερα υψηλή.

Ευτυχώς, βέβαια, στην περίπτωσή μας οι υδρογονάνθρακες θέλουν ακόμα δέκα χρόνια για να αποδώσουν και έτσι, ενδεχομένως, αυτός ο κίνδυνος απαιτεί κάποιο διάστημα ακόμα για να υλοποιηθεί.

Σε μια συζήτηση που είχαν ένας οικονομολόγος και ένας πολιτικός για την αξία της ανθρώπινης ζωής και για το πόσο αυτή παίζει ρόλο στην απόφαση μίας κοινωνίας να εμπλακεί σε πολεμικές συγκρούσεις, ο πρώτος έκανε την εξής παρατήρηση: Ο πόλεμος του Βιετνάμ ήταν ο τελευταίος μαζικός (από πλευράς θυμάτων) που έκανε ανεπτυγμένη δυτική κοινωνία. Τότε το ατομικό επίπεδο ευημερίας στις ΗΠΑ ήταν 21.500 δολάρια ΡΡΡ (Purchasing Power Parity – ισοτιμία αγοραστικής δύναμης), σταθερές τιμές 2011. Έκτοτε καμία ανεπτυγμένη κοινωνία δεν ενεπλάκη σε αιματηρό πόλεμο για την ίδια. Φαίνεται, λοιπόν, ότι οι κοινωνίες που βρίσκονται χαμηλότερα από το επίπεδο αυτό εμπλέκονται ευκολότερα σε πολεμικές περιπέτειες, σε αντίθεση με αυτές που το έχουν ξεπεράσει και σκέφτονται ότι τις διαφορές τους θα πρέπει να τις λύσουν με πιο εξελιγμένες μεθόδους (αεροπορικούς βομβαρδισμούς, εκμηχανοποίηση και ψηφιοποίηση των συγκρούσεων κ.τ.λ.). Ας προσέξουμε ότι το κατά κεφαλήν εισόδημα της Ελλάδας βρίσκεται από το 1998 σε υψηλότερο επίπεδο, ενώ η Τουρκία, υπό κανονικές συνθήκες, θα το διέλθει περίπου το 2025, άρα σήμερα πολύ πιο εύκολα μπορεί ακόμα και η κοινωνία της να λειτουργήσει απρόβλεπτα.

Σήμερα η Ελλάδα δαπανά ετησίως το εξαντλητικό (ήδη) 2,3% του ΑΕΠ της (2019) σε δαπάνες άμυνας, οι οποίες ανέρχονται σε 4,5 δισ. ευρώ! Για να καταλάβουμε το ύψος του μεγέθους αυτού θα πρέπει να το συγκρίνουμε με τα περίπου 5,5-6 δισ. τόκων που πληρώνουμε ετησίως για όλο το δημόσιο χρέος μας! Αντιστοίχως, η Τουρκία δαπανά ετησίως το 1,9% του ΑΕΠ της (2019) σε δαπάνες άμυνας, οι οποίες ανέρχονται στο ύψος των 10,7 δισ. ευρώ (2018). Η σημερινή, όμως, ένταση που επικρατεί στην περιοχή αναμένεται να αυξήσει τις δαπάνες για άμυνα και στις δύο χώρες τουλάχιστον κατά 50%  μέχρι το 2024, φτάνοντας τις δαπάνες στην Τουρκία στα 15 δισ. ευρώ και στην Ελλάδα τα 6 δισ. ευρώ!

Συνεπώς, όλα τα δεδομένα συγκλίνουν στο ότι η επόμενη δεκαετία απαιτεί λεπτούς χειρισμούς.

Η αναγκαστική αύξηση των αμυντικών δαπανών στερεί αναπτυξιακούς πόρους, αν και κάποιος θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι η υπεράσπιση της εθνικής ακεραιότητας είναι από μόνη της μια αναπτυξιακή πρόνοια. Πάντως, δεν δημιουργούνται συνθήκες για μεγαλύτερο επηρεασμό της οικονομίας και αυτός είναι ένας επιπρόσθετος λόγος για την αποδραματοποίηση του θέματος. Όμως, ταυτοχρόνως, δημιουργείται και ένα λογικό υπόβαθρο ότι αξίζει τον κόπο η προσπάθεια για μια ειρηνική επίλυση των διαφορών (π.χ. διπλωματικά αμυντικά τείχη, Χάγη), αφού είναι πολύ πιο ορθολογική λύση για όλους και μάλιστα σε όρους κόστους-οφέλους, ιδίως μέσα στη δεκαετία. Ο μεγαλοϊδεατισμός, εξάλλου (τώρα από την πλευρά της Τουρκίας), σε μια σκληρά διεκδικούμενη περιοχή, όπως αυτή η γωνία του κόσμου που ζούμε, έχει αποδειχθεί ιστορικά –και για τους δύο λαούς– κακός σύμβουλος. Προφανώς, η ελληνική πλευρά πολύ θα ήθελε να αφεθεί ήσυχη να κοιτάξει το αναπτυξιακό της μέλλον. Αλλά θα πρέπει και οι γείτονες να σκέφτονται με τον ίδιο τρόπο. Γι’ αυτό θα μας χρειαστούν χρόνος και υπομονή.

Πρώτη δημοσίευση: εφημερίδα Real News, Κυριακή 22 Δεκεμβρίου 2019