ΕΡΓΑΣΙΑΚΟ ΣΤΡΕΣ ΚΑΙ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΕΞΟΥΘΕΝΩΣΗ

Δεν θα ήταν υπερβολή, εάν υποστηριχθεί, ότι μια από τις βασικές συνέπειες των σύγχρονων απαιτητικών εργασιακών συνθηκών αποτελεί το γενικευμένο πλέον και υπό διαφορετικές μορφές εκδηλούμενο εργασιακό στρες που στην κυριολεξία ταλανίζει και εν τέλει αποδιοργανώνει με τον έναν ή τον άλλο τρόπο το σύνολο σχεδόν του ανθρώπινου δυναμικού σε οργανισμούς και επιχειρήσεις. Ένα κατεξοχήν ανησυχητικό πλέον ζήτημα -το εργασιακό στρες- τουλάχιστον υπό τις σημερινές του διαστάσεις, έχει ιδιαίτερα την τελευταία δεκαετία αποτελέσει αντικείμενο επισταμένης διεπιστημονικής μελέτης, κυρίως δε από ψυχολόγους, κοινωνιολόγους, βιολόγους, ειδικούς στο χώρο της διοικητικής επιστήμης, αλλά και ειδικούς άλλων ερευνητικών πεδίων. Το ευρύτερο αυτό ενδιαφέρον οδήγησε στην επισήμανση των σημαντικών επιπτώσεων του εργασιακού στρες στην εν γένει ψυχοσωματική ευεξία του σύγχρονου εργαζόμενου, αλλά και στον προσδιορισμό των σοβαρών συνεπειών του για τους οργανισμούς και κατ’ επέκταση την οικονομία και την παραγωγή. Υπό το πρίσμα των ανωτέρω επισημάνσεων προέκυψε και η θεώρηση του εργασιακού στρες ως πολυδιάστατου οργανωσιακού φαινομένου συνυπολογιζομένων και των δεδομένων επιδράσεών του ομοίως και σε ατομικό επίπεδο.
 
Παράλληλα, μεγάλο ερευνητικό ενδιαφέρον έχει επικεντρωθεί σε μια ιδιαίτερη μορφή εργασιακού στρες, την «επαγγελματική εξουθένωση» (professional burnout), η οποία συνιστά ένα σύνδρομο ψυχοσωματικής συμπτωματολογίας και τείνει να αποτελέσει πραγματική μάστιγα για το σημερινό εργασιακό βίο. Ο συγκεκριμένος όρος χρησιμοποιήθηκε εξαρχής για την περιγραφή των συμπτωμάτων τόσο σωματικής όσο και ψυχικής καταπόνησης των επαγγελματιών σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας και, γενικότερα, σε εργασιακούς χώρους όπου αναπτύσσονται στενές σχέσεις μεταξύ των επαγγελματιών και των προσώπων εκείνων τα οποία καθίστανται αποδέκτες της φροντίδας τους. Η πλέον αξιόπιστη και έγκυρη προσέγγιση (MBI) του συνδρόμου αυτού αποδίδει ιδιαίτερη έμφαση σε τρεις επιμέρους διαστάσεις, ήτοι: α) τα επίπεδα συναισθηματικής εξάντλησης, β) το βαθμό αποπροσωποποίησης και γ) την αίσθηση των μειωμένων επαγγελματικών επιτευγμάτων.
 
Κατά τα τελευταία έτη, οι έρευνες για την επαγγελματική εξουθένωση έχουν αυξηθεί σημαντικά με την έμφαση κυρίως να δίδεται στους επαγγελματίες που ασχολούνται σε υπηρεσίες με χαρακτήρα κοινωνικής μέριμνας όπως εκπαιδευτικοί, κοινωνικοί λειτουργοί, ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό. Αξίζει να σημειωθεί ότι κοινό χαρακτηριστικό των επαγγελμάτων αυτών αποτελεί η σε κάποιο βαθμό συναισθηματική διάσταση του εργασιακού αντικειμένου. Επί παραδείγματι, στους εκπαιδευτικούς της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, η πιθανότητα εκδήλωσης επαγγελματικής εξουθένωσης θεωρείται ιδιαιτέρως υψηλή, καθώς εργάζονται σε τάξεις με 35 περίπου μαθητές για μακρά χρονικά διαστήματα. Η επικοινωνία αυτή σε καθημερινή βάση με τους ίδιους μαθητές, συχνά καθιστά τους δασκάλους ευάλωτους στη συναισθηματική εξάντληση και αποπροσωποποίηση. Τέτοιου είδους εμπειρίες ενδέχεται να οδηγήσουν σε δυσλειτουργικές συμπεριφορές με εμφανείς επιπτώσεις τόσο για την ψυχική ευεξία των δασκάλων όσο και για την ίδια την εκπαιδευτική διαδικασία.
 
Επίσης, η επαγγελματική εξουθένωση ενδέχεται να συνιστά το αποτέλεσμα του χρόνιου και μη ορθολογικώς διαχειριζόμενου στρες που βιώνουν οι εργαζόμενοι στην προσπάθειά τους να ανταποκριθούν με επάρκεια σε περισσότερους του ενός ρόλου, όπως επί παραδείγματι εκείνων της συζύγου/μητέρας και εργαζόμενης. Εν συνόψει, η επαγγελματική εξουθένωση δεν αποτελεί μία παγιωμένη κατάσταση ή ασθένεια αλλά μία πολυδιάστατη διαδικασία που διαρκώς αναπτύσσεται και «διογκώνεται», μέχρι του σημείου εκείνου που ο επαγγελματίας δεν είναι πλέον σε θέση να ανταποκριθεί, στοιχειωδώς ενίοτε, στα εργασιακά του καθήκοντα.