ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΣΗ ΑΠΟ ΤΗ ΖΩΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ: Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΣΥΜΜΟΡΦΩΣΗΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΑΞΙΩΝ

Η σχέση μεταξύ νόμων, κανονισμών και συμπεριφορών αποτελεί πολυδιάστατο ζήτημα ζωτικής σημασίας για την ομαλή λειτουργία μιας κοινωνίας. Η λειτουργία των νόμων είναι να περιορίζουν ορισμένες πτυχές των κοινωνικών ταυτοτήτων προς όφελος της κοινωνίας. Οι κανόνες και νόμοι προκύπτουν από την ανάγκη της κοινωνίας να ρυθμίσει την ηθικότητα ή την ανηθικότητα των ατομικών πράξεων. Η ηθική διάσταση των πράξεων ενός ατόμου καθορίζεται τόσο εσωτερικά όσο και εξωτερικά.

Για παράδειγμα, ο Σωκράτης αποδέχθηκε την ποινή για τη διαφθορά των νέων, καθοδηγούμενος από τις προσωπικές του αντιλήψεις για την σημασία των νόμων. Αντίθετα, η Αντιγόνη του Σοφοκλή αψήφησε τον ανθρώπινο νόμο λόγω των βαθιών της πεποιθήσεων περί δικαιοσύνης και ηθικής, που υπερέβαιναν τις συνέπειες της τιμωρίας για την ανυπακοή της. Αυτά τα παραδείγματα από την αρχαιότητα και την λογοτεχνία δείχνουν ότι τα άτομα δεν συμμορφώνονται πάντα με τους κανόνες.

Η συμμόρφωση με τους κανόνες εξαρτάται από τους μηχανισμούς λήψης αποφάσεων και την προσωπικότητα. Σε γενικές γραμμές, η συμπεριφορά ορίζεται με βάση τους προσωπικούς στόχους και τις κοινωνικές αξίες. Έτσι, κατά την προσπάθεια επίτευξης των στόχων, οι απόψεις για την τήρηση των νόμων μπορεί να μεταβληθούν.

Ένας βασικός στόχος της ανθρώπινης ύπαρξης είναι και η επίτευξη ευχαρίστησης από την ζωή (life satisfaction). Έτσι, έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον να δούμε πώς πτυχές της κοινωνικής ταυτότητας διαμορφώνουν την ευχαρίστηση από την ζωή υπό το ταυτόχρονο πρίσμα της συμμόρφωσης με τους κανόνες. Σύμφωνα με τη θεωρία της κοινωνικής ταυτότητας, η ένταξη σε κοινωνικές ομάδες, είτε θρησκευτικές, είτε πολιτιστικές, είτε οικονομικές, διαμορφώνει την συμπεριφορά του ατόμου και την ευχαρίστηση από την ζωή.

Αντλώντας στοιχεία από την ελληνική κοινωνία, έπειτα από έρευνα που πραγματοποιήθηκε για λογαριασμό του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών από την εταιρεία δημοσκοπήσεων Metron Analysis S.A., αναδείχθηκε ότι η ευχαρίστηση από την ζωή αλλά και η τάση της συμμόρφωσης με τους κανόνες επηρεάζονται θετικά από το συναίσθημα της χαράς, το επίπεδο της θρησκευτικότητας και την κοινωνική εμπιστοσύνη αφού προσφέρουν σταθερότητα και αίσθηση του ανήκειν μέσα στις κοινότητες. Παράλληλα, η οικονομική ασφάλεια μέσω της πρόσβασης σε πόρους και πιστώσεις σχετίζεται θετικά με την ικανοποίηση από τη ζωή, καθώς προάγει την οικονομική σταθερότητα και την πρόσβαση στις ευκαιρίες. Ωστόσο, οι αυστηρά επιβεβλημένοι κοινωνικοί κανόνες μπορεί να μειώσουν την αυτονομία του ατόμου, περιορίζοντας την προσωπική του ανάπτυξη. Ουσιαστικά, ένα πλαίσιο που επιτρέπει στο άτομο να αναπτύσσει την ταυτότητά του εντός μιας υποστηρικτικής κοινωνικής δομής μπορεί να αυξήσει τη συμμόρφωση και την ικανοποίηση από τη ζωή. Επιπλέον, τα προβλήματα υγείας, όπως ήταν αναμενόμενο, επηρεάζουν αρνητικά την ικανοποίηση από τη ζωή, υπογραμμίζοντας την ανάγκη πρόσβασης σε ποιοτικές υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης.

Τα ανωτέρω ευρήματα έχουν σημαντικές προεκτάσεις για την νομοθετική διαδικασία. Για παράδειγμα, η δημιουργία νομοθετικών πλαισίων που ενθαρρύνουν τη συμμετοχή της κοινωνίας και των ατόμων στη διαδικασία λήψης αποφάσεων μπορεί να ενισχύσει την εμπιστοσύνη των πολιτών και να προάγει τη συλλογικότητα. Ακόμη, οι νόμοι που συνάδουν με τις επικρατούσες κοινωνικές αξίες τείνουν να κερδίζουν την υποστήριξη και τη συμμόρφωση των πολιτών. Είναι λοιπόν απαραίτητο οι νομοθέτες να λαμβάνουν υπόψη την ανθρώπινη φύση και τις κοινωνικές αξίες κατά τη δημιουργία νομοθετικών πλαισίων. Μόνο με αυτόν τον τρόπο μπορούν να επιτύχουν υψηλότερα επίπεδα συμμόρφωσης και ικανοποίησης από τη ζωή, συμβάλλοντας στη συνοχή και ανθεκτικότητα της κοινωνίας.

Οι ιδέες στο παρόν αντλούνται από το επιστημονικό άρθρο που δημοσιεύθηκε προσφάτως στο περιοδικό Statute Law Review με τίτλο Life Satisfaction and Social Identity: On the Socio-economic Determinants of Compliant Behaviour, με συγγραφείς τις Άννα-Μαρία Κανζόλα, Κωνσταντίνα Παπαϊωάννου, Ανδριανή Παπαδάκη και τον καθηγητή Παναγιώτη Πετράκη. Το άρθρο είναι προσβάσιμο στην ηλεκτρονική διεύθυνση: https://doi.org/10.1093/slr/hmae055.