ΠΕΡΙ ΑΡΙΣΤΕΙΑΣ

Αιέν αριστεύειν και υπείροχον έμμεναι άλλων (Ιλιάδα Ζ΄, 208)

Η Αριστεία ξεχωρίζει τον άριστο, ενώ συγχρόνως παρασύρει τους άλλους να τον μιμηθούν, να δημιουργήσουν και να διακριθούν και αυτοί με τη σειρά τους. Η κληρονομιά του Ομήρου μάς καλεί να δούμε την Αριστεία ως κίνητρο προόδου και εξέλιξης, και να κατανοήσουμε ότι η έννοια της άλογης ισότητας και ομοιότητας ήταν άγνωστη την εποχή εκείνη.

Εξάλλου, οι Αθηναίοι στην αρχαιότητα ξεχώριζαν τους πολίτες σύμφωνα με την αξία τους. Το πολιτικό σύστημα που είχε επιλέξει ο Περικλής προέβλεπε την αξία του πολίτη ακόμη και για τα δημόσια αξιώματα στα οποία προωθούνταν οι άριστοι, εκείνοι που ήταν ικανοί και το άξιζαν, και όχι εκείνοι που ανήκαν σε μια ορισμένη κοινωνική τάξη.

Το φαινόμενο απαξίωσης της Αριστείας παρουσιάστηκε πρόσφατα στην Ελλάδα και, παρά τις αντιδράσεις που εκδηλώθηκαν, η αντίληψη αυτή φαίνεται να επικρατεί στην πολιτική των κυβερνώντων. Ενδεικτική είναι η πρόσφατη ρύθμιση στο νομοσχέδιο του Υπουργείου Παιδείας όπου, αφού καταργείται η βάση του 10 και μετατρέπεται σε 9,5 στις απολυτήριες εξετάσεις, καταργείται και το κίνητρο του ανταγωνισμού. Δεν θα εκτιμάται πλέον όποιος παίρνει καλύτερο βαθμό, αλλά απλά όποιος παίρνει βαθμό απόλυσης το περίφημο 9,5.

Το φαινόμενο, όμως, της απαξίωσης των κλασικών αυτών αξιών έπληξε και τη φίλη χώρα Ιταλία και μάλιστα με τρόπο πρωτοφανή. Η αναφορά μου, λοιπόν, στην Αριστεία οφείλεται σε ένα σχετικό άρθρο της εφημερίδας Corriere della Sera γραμμένο από  τον Εrnesto Galli della Loggia δημοσιογράφο, ιστορικό και πανεπιστημιακό καθηγητή με τίτλο «Così muore l’eccellenza»(έτσι πεθαίνει η Αριστεία). Ο καθηγητής Aldo Schiavone,διαπρεπής ιστορικός της κλασικής αρχαιότητας, συγγραφέας επιστημονικών έργων, που έχουν μεταφραστεί στις περισσότερες γλώσσες του κόσμου,  οραματίστηκε τη δημιουργία ενός Πανεπιστημιακού  Κέντρου υψηλής ειδίκευσης σε θέματα ανθρωπιστικών σπουδών με έδρα στη Φλωρεντία και τη Νάπολη για να υπογραμμιστεί ο εθνικός χαρακτήρας του εγχειρήματος.  

Το Κέντρο αυτό ήταν αφιερωμένο αποκλειστικά σε προγράμματα εκπόνησης διδακτορικών διατριβών και προέβλεπε την πρόσβαση των υποψηφίων διδακτόρων με διαγωνισμό και υποτροφία και επιπλέον την πληρωμή των εξόδων διαμονής τους για να ευνοηθεί η παραμονή τους στον τόπο σπουδών. Το Κέντρο είχε την ονομασία Ιταλικό Ινστιτούτο Ανθρωπιστικών Σπουδών, και με τα αρχικά του, SUM( Scienze Umane). Ήταν αυτόνομο όπως όλα τα πανεπιστημιακά κέντρα με δικό του διδακτικό προσωπικό, το οποίο όμως είχε τη δυνατότητα να συμπληρώνεται με τη συμμετοχή διδασκόντων και από άλλα Πανεπιστήμια.

Η πρωτοβουλία επιχορηγήθηκε από το αρμόδιο Υπουργείο, από τους δήμους Φλωρεντίας και Νάπολης προσφέρθηκε χώρος εγκατάστασης με εξοπλισμό, και τα Πανεπιστήμια (Bologna, La Sapienza, La Federico II, Pavia) έστελναν διδάσκοντες επιπέδου, όπως τον Umberto Eco, τον Massimo Cacciari  κ.ά. Ένα δίκτυο Ιταλών καθηγητών με Αμερικανούς συναδέλφους τους εγκαινίασαν τον θεσμό ενός Ευρωπαϊκού Διδακτορικού Διπλώματος Έρευνας σε συνεργασία τριών μεγάλων πανεπιστημιακών Ιδρυμάτων : Ecole des Hautes Etudes των Παρισίων, Humboldt Universität του Βερολίνου και Central European University της Βουδαπέστης.

Δυστυχώς, όπως γράφει στο άρθρο του ο Ernesto Galli della Loggia, ο οποίος και συμμετείχε σε αυτό το εγχείρημα, η πρωτοβουλία αυτή ήταν πράγματι ωραία, όμως ανίκανη  να αντέξει στον χρόνο! Το SUM μπήκε στο μάτι πολλών. Ζήλεια και φθόνος για την επιτυχία και έντονες αντιδράσεις από πανεπιστημιακές έδρες για το πού οδηγεί και ποιους εξυπηρετεί το Ινστιτούτο. Και η πολιτεία, παρότι είχε στηρίξει την προσπάθεια, την  αντιμετώπισε αρνητικά στο στάδιο αυτό. Ο αρμόδιος Υπουργός αριστερής ιδεολογίας δεν έβλεπε με καλό μάτι το SUM, γιατί ενοχλείτο από την έννοια της Αριστείας. Προτιμούσε να επικρατεί ισότητα στα πανεπιστημιακά Ιδρύματα, να μην υπάρχουν διαφορές ανάμεσα στις πανεπιστημιακές έδρες και όλες να είναι εξίσου άριστες…ή όλες ή καμία!

Η αριστερή ιδεοληψία βλέπει, δυστυχώς την Αριστεία ως προνόμιο των πλουσίων ενώ η πραγματικότητα είναι εντελώς διαφορετική. Το «Αιέν αριστεύειν» καλεί κάθε πολίτη, ανεξάρτητα από την κοινωνική του τάξη, να αγωνίζεται, να συναγωνίζεται , να αναπτύσσεται και να προοδεύει ώστε οι κοινωνίες να αποκτούν άξια μέλη χωρίς ταξικές διακρίσεις.

Η υπόθεση αυτή δεν σταμάτησε στις αντιδράσεις αλλά προχώρησε σε έρευνα για τα πεπραγμένα και σε δικαστικούς αγώνες. Ο καθηγητής εμπνευστής και Πρύτανης του Ινστιτούτου Aldo Schiavone κατηγορήθηκε, απαξιώθηκε, για να αποδειχθεί τελικά ότι όλος αυτός ο πόλεμος δεν είχε καμία βάση και τίποτε το μεμπτό δεν είχε η πρωτοβουλία του.Το αποτέλεσμα της αθώωσής του ήταν βέβαια αναμενόμενο, εκείνο όμως που δεν ήταν αναμενόμενο και θα πρέπει με έμφαση να επικριθεί, είναι η διακοπή της λειτουργίας ενός Ινστιτούτου  τέτοιου επιπέδου στην Ιταλία.

Στην Ιλιάδα του Ομήρου υπάρχει πάντα κάτι που κατευθύνει τη ζωή και τη δράση των προσώπων του έπους. Όπως χαρακτηριστικά παρατηρεί ο μεγάλος ομηριστής Wolfgang Schadewaldt, ολόκληρο το ποίημα γίνεται ο ζωτικός χώρος ενός ανθρώπου που ενεργεί, προσπαθεί, βάζει στόχο να ξεπεράσει τον εαυτό του και την κατάστασή του. Βιώνει το παρόν σε όλη την έκταση και το μεγαλείο, χαίρεται τη στιγμή σαν ένα είδος αιωνιότητας.

Η Ελλάδα και η Ιταλία, οι χώρες που αποτελούν το ιστορικό πολιτισμικό δίδυμο δημιουργών του ελληνορωμαϊκού πολιτισμού δεν θα έπρεπε να λησμονούν ποτέ τις αξίες και τα ιδεώδη της κλασικής αρχαιότητας.

Στέλλα Πριόβολου, Ομ. Καθηγήτρια

Ειδική Γραμματέας του Σώματος Ομοτίμων Καθηγητών του Πανεπιστημίου Αθηνών