ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΚΑΡΚΙΝΟΠΑΘΩΝ

Ένα από τα περισσότερο αμφιλεγόμενα επιστημονικά θέματα αποτελεί η σχέση μεταξύ καρκίνου και διατροφής, το οποίο θα επιχειρήσω να παρουσιάσω συνοπτικά, σε συνεργασία με την μαθήτριά μου και νυν συνεργάτιδά μου κυρία Παρασκευή Ντετοπούλου, Κλινική Διαιτολόγο, Διδάκτορα του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου.

Η τροφή περιέχει καρκινογόνες ουσίες οι οποίες είναι είτε φυσικά προϊόντα της τροφής, είτε πρόσθετα τροφίμων, είτε υπολείμματα φυτοφαρμάκων κ.λπ., είτε τέλος κατάλοιπα που εισέρχονται στην τροφική αλυσίδα. Σήμερα, πάντως, θεωρείται ότι από τους παράγοντες στους οποίους αποδίδεται ο καρκίνος, η διατροφή αποτελεί το 35%, ενώ το κάπνισμα 30%, το οινόπνευμα 3% και τα πρόσθετα τροφίμων 0,5%. Δηλαδή, κατάλληλη τροποποίηση στις διατροφικές συνήθειες του ανθρώπου μπορούν να τον προστατεύσουν, ώστε να αποφευχθεί ένας μεγάλος αριθμός καρκίνων. Όταν αναφέρεται ότι κάποιο τρόφιμο μειώνει τον κίνδυνο για καρκίνο, δεν υπονοείται ότι αυτό προστατεύει και από τον καρκίνο. Συνεπώς, είναι ορθότερο να αναφερόμαστε σε τρόφιμα που αυξάνουν ή μειώνουν τον κίνδυνο για καρκίνο. Τα συμπεράσματα αυτά εξάγονται συνήθως από στατιστικές παρατηρήσεις και επιδημιολογικές μελέτες και πολλές από αυτές διεξάγονται σε πειραματόζωα.

Οι διατροφικές συστάσεις της Αμερικανικής Εταιρείας Καρκίνου (American Cancer Society) για την πρόληψη του καρκίνου (2012) μπορούν να συνοψιστούν ως ακολούθως:

• Διατηρείστε ένα υγιές βάρος.

• Υιοθετείστε ένα δραστήριο τρόπο ζωής:

​​Οι ενήλικες πρέπει να κάνουν τουλάχιστον 150 λεπτά την εδομάδα δραστηριότητες μέτριας έντασης (π.χ. περπάτημα, χορός, βόλεϋ, yoga) ή 75 λεπτά την εβδομάδα δραστηριότητες μεγαλύτερης έντασης (π.χ. τζόκινγκ, βάρη, κολύμπι, αερόβια άσκηση, μπάσκετ, βαριές χειρονακτικές εργασίες) ή συνδυασμό αυτών.

Τα παιδιά και οι έφηβοι πρέπει να κάνουν τουλάχιστον 1 ώρα μέτριας ή έντονης δραστηριότητας την ημέρα. Προτείνεται η έντονη δραστηριότητα να γίνεται 3 φορές την εβδομάδα ή και περισσότερες φορές.

Περιορίστε την καθιστική ζωή (τηλεόραση, κομπιούτερ, εργασία σε καρέκλα κ.λπ.).

Ανεξάρτητα από τις δραστηριότητες, που ήδη κάνετε, αν ξεκινήσετε παραπάνω φυσική δραστηριότητα θα αποκομίσετε οφέλη για την υγεία σας.

• Υιοθετείστε μία υγιεινή δίαιτα με έμφαση στα φυτικά τρόφιμα:

Επιλέξτε τρόφιμα και ποτά σε τέτοιες ποσότητες, ώστε να διατηρείτε ένα υγιές βάρος.

Περιορίστε την κατανάλωση επεξεργασμένου κρέατος και κόκκινου κρέατος.

Καταναλώστε τουλάχιστον 2,5 κούπες φρούτων και λαχανικών την ημέρα.

Επιλέξτε τρόφιμα ολικής άλεσης.

• Αν πίνετε αλκοολούχα ποτά, περιορίστε την κατανάλωσή τους σε μέχρι 1 ποτό την ημέρα για τις γυναίκες και μέχρι 2 ποτά την ημέρα για τους άνδρες.

Η φυσιολογία της νόσου, οι παρενέργειες της θεραπείας και οι ψυχολογικές επιπτώσεις αυτών μπορούν να θέσουν σε κίνδυνο τη διατροφική κατάσταση του ασθενούς και να οδηγήσουν σε υποθρεψία. Για τη διατροφή των καρκινοπαθών πρέπει να ληφθούν υπ’ όψιν τα ακόλουθα:

1. Η ανάπτυξη του όγκου αυξάνει τις ανάγκες σε ενέργεια.

2. Η διάγνωση της νόσου μπορεί να οδηγήσει σε κακή διάθεση και μειωμένη όρεξη.

3. Η νόσος και οι θεραπείες που χρησιμοποιούνται μπορούν να προκαλέσουν: ανορεξία, δυσκοιλιότητα, διάρροια, ναυτία, φούσκωμα, ξηροστομία, αλλαγές στη γεύση κλπ.

Επομένως, στόχος της διατροφής των καρκινοπαθών είναι να καλυφθούν οι ανάγκες του ατόμου σε ενέργεια, πρωτεΐνες και θρεπτικά συστατικά και να αποφευχθεί η απώλεια βάρους. Παράλληλα, υπάρχουν τρόποι να αντιμετωπιστούν ή να περιοριστούν τα δυσάρεστα συμπτώματα που μπορεί να νιώθει ο ασθενής. Οι παρακάτω συμβουλές είναι ενδεικτικές. Για να λάβει κανείς εξατομικευμένες συστάσεις πρέπει να συμβουλευτεί τον ιατρό και το διαιτολόγο του.

Συμβουλές για την αύξηση των θερμίδων από το διαιτολόγιο:

Δοκιμάστε να τρώτε πολλές φορές την ημέρα και επιλέξτε τρόφιμα που σας αρέσουν. Παρατηρείστε αν έχετε περισσότερη όρεξη κάποια συγκεκριμένη στιγμή της ημέρας και εντάξτε περισσότερη τροφή σε εκείνο το διάστημα. Σερβίρετε λογικές ποσότητες τροφής για να καταναλώσετε, καθώς κάποιες φορές η θέα ενός τεράστιου πιάτου μπορεί να έχει τα αντίθετα αποτελέσματα. Αποφύγετε την κατανάλωση υγρών αμέσως πριν ή μαζί με το γεύμα. Μία μικρή βόλτα πριν τα κυρίως γεύματα μπορεί να αυξήσει την όρεξή σας. Μπορείτε να κάνετε τα παρακάτω «τεχνάσματα», ώστε να παραλαμβάνετε περισσότερες θερμίδες κατά τη διάρκεια της ημέρας χωρίς να φουσκώνετε:

• Προσθέστε μπόλικο ελαιόλαδο στα γεύματα και τις σαλάτες σας και καταναλώστε ξηρούς καρπούς και ταχίνι ως σνακ.

• Προσθέστε γάλα σκόνη (~4 κουταλιές σούπας) ή γάλα εβαπορέ στο γάλα και τις σούπες σας.

• Προσθέστε τριμμένο τυρί σε σούπες, πουρέ, ζυμαρικά και άλλα φαγητά.

• Προσθέστε μέλι ή μαρμελάδα στα δημητριακά πρωινού ή το γιαούρτι.

• Φτιάξτε ανάμεικτους χυμούς φρούτων με μέλι και ταχίνι ή με γάλα.

Αν παρόλα αυτά εξακολουθείτε να χάνετε βάρος, υπάρχουν στο εμπόριο ειδικά προϊόντα - συμπληρώματα εντερικής διατροφής που μπορείτε να τα ενσωματώσετε στη διατροφή σας. Πολλά από αυτά μπορούν να καταναλωθούν και ως αποκλειστική τροφή, καθώς είναι πλήρη σε θρεπτικά συστατικά. Για την επιλογή ενός τέτοιου σκευάσματος πρέπει να συζητήσετε με τον ιατρό και το διαιτολόγο σας.

Συμβουλές για την αύξηση της πρωτεΐνης στο διαιτολόγιο:

Εντάξτε πηγές πρωτεΐνης στο διαιτολόγιό σας, όπως γαλακτοκομικά προϊόντα, ασπράδια αυγού, όσπρια, πουλερικά, ψάρια και κρέας έχοντας αφαιρέσει τα ορατά λίπη. Κυκλοφορεί επίσης πρωτεΐνη σε σκόνη που μπορείτε να προσθέσετε σε διάφορα ροφήματα ή σούπες.

Συμβουλές για την αντιμετώπιση της δυσκοιλιότητας:

Η μειωμένη πρόσληψη υγρών καθώς και η λήψη ορισμένων φαρμάκων μπορεί να οδηγήσουν σε δυσκοιλιότητα. Στην περίπτωση αυτή, πιείτε άφθονα υγρά (νερό, χυμούς, σούπες κ.λπ.) και καταναλώστε προϊόντα πλούσια σε διαιτητικές ίνες (π.χ. λαχανικά, φρούτα όπως τα ακτινίδια και τα δαμάσκηνα, προϊόντα ολικής άλεσης). Μην αμελείτε και την άσκηση, που μπορεί να αυξήσει την κινητικότητα του εντέρου. Σε περιόδους έξαρσης αποφύγετε κάποια τρόφιμα που προκαλούν δυσκοιλιότητα, όπως είναι τα μήλα, οι μπανάνες και το ρύζι.

Συμβουλές για την αντιμετώπιση της διάρροιας:

Η διάρροια μπορεί οφείλεται στη θεραπεία, σε κάποια λοίμωξη ή την αύξηση του στρες. Καταναλώστε αρκετά υγρά στην ημέρα με τη μορφή νερού, σούπας, χυμών, λαχανικών ώστε να μην πάθετε αφυδάτωση. Η καφεΐνη που βρίσκεται στον καφέ, τη σοκολάτα και άλλα ροφήματα μπορεί να επιδεινώσει τη διάρροια. Στην οξεία φάση αποφύγετε την κατανάλωση τροφών πλούσιων σε διαιτητικές ίνες (π.χ. ωμά λαχανικά, ολικής άλεσης τρόφιμα). Επιπρόσθετα, η μπανάνα, το μήλο και το ρύζι θεωρούνται ως αντιδιαρροϊκά τρόφιμα και μπορείτε να τα εισάγετε στο διαιτολόγιό σας. Πολλές φορές η διάρροια/φούσκωμα μπορεί να οφείλεται σε δυσανοχή στη λακτόζη, οπότε πρέπει να καταναλώνετε αντί για το κανονικό γάλα προϊόντα που είναι χαμηλά σε λακτόζη, δηλαδή γιαούρτι ή τυρί.

Συμβουλές για την αντιμετώπιση της ναυτίας:

Η ναυτία μπορεί να είναι αποτέλεσμα της νόσου ή της χημειοθεραπείας και της ακτινοθεραπείας. Καταναλώστε πολλά μικρά γεύματα χωρίς την ταυτόχρονη λήψη υγρών. Αποφύγετε να ξαπλώνετε αμέσως μετά το φαγητό. Αποφύγετε τις έντονες μυρωδιές στο σπίτι καθώς και τα πολύ λιπαρά ή τηγανιτά φαγητά. Τα κρύα τρόφιμα (πχ. σάντουιτς) μπορεί να είναι καλύτερα ανεκτά. Τροφές που μπορούν να βοηθήσουν είναι η πεπερόριζα (τζίντζερ), οι φρυγανιές, τα κριτσίνια, τα κράκερ και τα μπισκότα.

Συμβουλές για την αντιμετώπιση της δυσγευσίας:

Η ακτινοθεραπεία, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις καρκίνου του στόματος και περιοχών του λαιμού, μπορεί να οδηγήσει σε αλλαγές στη γεύση. Στην περίπτωση αυτή επιλέξτε νόστιμα τρόφιμα και ενισχύστε το φαγητό με μυρωδικά (π.χ. βασιλικός, ρίγανη, σκόρδο, πιπέρι). Δοκιμάστε να πιείτε νερό με χυμό λεμονιού ή να κάνετε πλύσεις με αυτό πριν τα γεύματα. Προτιμήστε γενικότερα όξινες και έντονες γεύσεις (π.χ. φρούτα, μέντα, λεμονάδα). Μαρινάρετε τα τρόφιμα για να ενισχύσετε τη γεύση τους (π.χ. σε κρασί, μπύρα, χυμό φρούτων).

Συμβουλές για την αντιμετώπιση της ξηροστομίας:

Η ξηροστομία μπορεί να προκύψει από βλάβη των σιελογόνων αδένων, ως αποτέλεσμα κάποιας χειρουργικής επέμβασης ή ακτινοθεραπείας στην κεφαλή και το λαιμό. Η μειωμένη ποσότητα σιέλου μπορεί να δημιουργήσει δυσκολία στην κατάποση. Αποφύγετε τα στεγνά γεύματα και εμπλουτίστε τα με σάλτσες, κρέμα ή γάλα. Πιείτε μερικές γουλιές νερό με το γεύμα σας. Καταναλώστε τρόφιμα που μπορεί να αυξήσουν την παραγωγή σιέλου (π.χ. παγάκια, λεμόνι, φέτες γκρέιπφρουτ, καραμέλες).

Συμβουλές για την αντιμετώπιση ερεθισμών στο στόμα, τη γλώσσα και το λαιμό:

Οι ερεθισμοί του στόματος, της γλώσσας και του λαιμού μπορεί να προκύψουν από λοιμώξεις και φλεγμονές στις περιοχές αυτές. Πολλές φορές η στοματίτιδα και φλεγμονές στο βλεννογόνο μπορεί να είναι αποτέλεσμα της ακτινοθεραπείας ή χημειοθεραπείας. Προτιμήστε μαλακές τροφές, καλά μαγειρεμένες ή/και πολτοποιημένες. Μία καλή επιλογή είναι οι σούπες και τα βραστά λαχανικά (π.χ. κολοκύθι, καρότο). Αποφύγετε τρόφιμα σε ακραίες θερμοκρασίες καθώς και πολύ πικάντικες (π.χ. σόγια σως, πιπέρι, κάρυ), σκληρές, ξηρές (π.χ. μπάρες δημητριακών, φρυγανιές) ή όξινες τροφές (π.χ. λεμόνι, πορτοκάλι). Δοκιμάστε να πιείτε με καλαμάκι διάφορα ροφήματα. Αποφύγετε τέλος τα αλκοολούχα ποτά, καθώς ερεθίζουν τους βλεννογόνους.

Επιδημιολογικές μελέτες στις Μεσογειακές χώρες δείχνουν ότι ο μικρός αριθμός καρκίνων πιθανόν να οφείλεται στις φυσικές ύλες που περιέχονται στη Μεσογειακή Δίαιτα (ΜΔ). Έχει προταθεί μάλιστα ότι μέχρι 25% των ορθοκολικών καρκίνων, 15% των καρκίνων του στήθους και 10% των καρκίνων του προστάτη θα μπορούσαν να αποφευχθούν μέσω της ΜΔ. Από τα συστατικά της ΜΔ το ελαιόλαδο και τα μονοακόρεστα λιπαρά έχουν ευεργετική δράση στον καρκίνο του στήθους, των ωοθηκών, τον ορθοκολικό καρκίνο, καθώς και τους καρκίνους των αεραγωγών και του γαστρεντερικού συστήματος. Επιπλέον, η κατανάλωση ψαριών έχει φανεί ευεργετική για διάφορους τύπους καρκίνου του γαστρεντερικού συστήματος, του λάρυγγα, του ενδομητρίου και των ωοθηκών. Αντίθετα, η κατανάλωση κόκκινου κρέατος, οι επεξεργασμένοι υδατάνθρακες και το υψηλό γλυκαιμικό φορτίο θεωρούνται ως επιβαρυντικοί παράγοντες για την εμφάνιση καρκίνου.

Πρόσφατα πειραματικά αποτελέσματα στη βιβλιογραφία δείχνουν ότι ο συνδυασμός της χημειοθεραπείας με χορήγηση φυσικής προέλευσης αναστολέων του φλεγμονώδους παράγοντα PAF (Platelet Activating Factor) έχει βέλτιστα αποτελέσματα στη δράση της χημειοθεραπείας. Σε συνδυασμό, όμως, με πειραματικά δεδομένα της ερευνητικής μας ομάδας, όπου έχουμε αποδείξει την ύπαρξη αναστολέων του PAF στα τρόφιμα της ΜΔ, αναδεικνύεται και εξηγείται ο ρόλος της ΜΔ και για τη θεραπευτική αντιμετώπιση του καρκίνου.

Βιβλιογραφία:

The implication of platelet activating factor (PAF) in cancer growth and metastasis: potent beneficial role of PAF-inhibitors and antioxidants.
Infect. Disord. Drug Targets (2009) 9(4): 390-9
Tsoupras A.B., Iatrou C., Frangia C., and Demopoulos C.A.