Η Ελλάδα, όπως και άλλες ευρωπαϊκές χώρες, βιώνει τις αντιφάσεις μιας εποχής που χαρακτηρίζεται από παράλληλη πρόοδο και οπισθοδρόμηση στα ζητήματα έμφυλης ισότητας. Παρότι η έννοια των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι θεμελιωμένη σε θεσμικό επίπεδο, τα στερεότυπα και οι έμφυλες ανισότητες υποσκάπτουν σε σημαντικό βαθμό τις σχέσεις μέσα στον κοινωνικό ιστό. Όπως δείχνουν τα αποτελέσματα πρόσφατων ερευνών, οι διακρίσεις διεισδύουν στις επαγγελματικές σχέσεις, στην πολιτική εκπροσώπηση και στην καθημερινή ζωή.
Τα πρόσφατα δεδομένα από τις έρευνες World Values Survey – (WVS -2025) και European Social Survey (ESS Round 11 2023/2024), στις οποίες συμπεριλαμβάνεται και η Ελλάδα, αποτυπώνουν, μεταξύ άλλων, τις κοινωνικές στάσεις απέναντι σε πολιτικές ισότητας, όπως οι κυρώσεις για το μισθολογικό χάσμα, η προστασία από σεξουαλική παρενόχληση, οι πολιτικές ποσόστωσης και η γονική άδεια.
Τα δεδομένα για την Ελλάδα καταγράφουν ένα σύνθετο κοινωνικό τοπίο. Από τη μία πλευρά, καταγράφεται αυξανόμενη αποδοχή θεμελιωδών αξιών όπως η ισότητα των φύλων, η σεξουαλική ελευθερία και η προσωπική αυτονομία. Από την άλλη, σημαντικό μέρος της ελληνικής κοινωνίας εξακολουθεί να εκφράζει συντηρητικές αντιλήψεις, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά το ρόλο των φύλων, την οικογένεια και την ισότητα στον εργασιακό χώρο. Τα ευρήματα υποδεικνύουν την ύπαρξη ανθεκτικών έμφυλων ανισοτήτων, οι οποίες εγείρουν ερωτήματα για την αποτελεσματικότητα των θεσμικών παρεμβάσεων, την κατεύθυνση της εκπαιδευτικής πολιτικής και το περιεχόμενο της δημόσιας συζήτησης γύρω από την ισότητα.
Έμφυλες ανισότητες και αναπαραγωγή στερεοτύπων
Στην Ελλάδα οι έμφυλες ανισότητες δεν έχουν εξαλειφθεί, παρά τη θεσμική πρόοδο και τις σχετικές πολιτικές ισότητας. Η ESS Round 11 (2023/24) καταδεικνύει ότι οι διαφορές μεταξύ ανδρών και γυναικών στις αντιλήψεις για το ρόλο του φύλου εξακολουθούν να είναι σημαντικές. Σε ερωτήματα που σχετίζονται με την ηγεσία, την επαγγελματική σταδιοδρομία και την πολιτική αντιπροσώπευση, σημαντικό ποσοστό ανδρών εξακολουθεί να πιστεύει ότι οι άνδρες είναι καταλληλότεροι για ηγετικές θέσεις – παρά το γεγονός ότι οι γυναίκες συμφωνούν κατά υψηλό ποσοστό στην αναγκαιότητα της ισότητας.
Παράλληλα, σύμφωνα με τα αποτελέσματα της WVS (2025), 1 στους 4 Έλληνες θεωρεί ότι «όταν οι δουλειές είναι λίγες, οι άνδρες προηγούνται». Το στερεότυπο αυτό είναι ενδεικτικό μιας παγιωμένης πατριαρχικής νοοτροπίας, η οποία όχι μόνο περιορίζει τις επαγγελματικές ευκαιρίες των γυναικών, αλλά και μεταφέρει έμμεσα την ευθύνη της ανεργίας στις ‘unemployables’ - τις γυναίκες που είναι ‘ακατάλληλες’ για απασχόληση. Παρομοίως, το 35,8% των ανδρών θεωρεί ότι «ο άνδρας πρέπει να γνωρίζει πού βρίσκεται η σύζυγός του ή η κοπέλα του όλη την ώρα», με το ποσοστό αυτό να μειώνεται στις γυναίκες (21%), παραμένοντας ωστόσο αρκετά υψηλό.
Η ESS Round 11 επίσης καταγράφει σημαντική υποστήριξη για σεξιστικές απόψεις, είτε μέσω του λεγόμενου ‘ευεργετικού σεξισμού’ – παραδείγματος χάριν η άποψη ότι οι γυναίκες πρέπει να προστατεύονται από τους άνδρες – είτε μέσω ‘σύγχρονου σεξισμού’, δηλαδή της πεποίθησης ότι οι διακρίσεις κατά των γυναικών έχουν πλέον εξαλειφθεί. Το πιο ανησυχητικό εύρημα, ωστόσο, αφορά τη συνύπαρξη τέτοιων απόψεων και στα δύο φύλα, κάτι που υποδεικνύει τον βαθμό ενσωμάτωσης των στερεοτύπων.
Παρά τις ολοένα αυξανόμενες δημόσιες συζητήσεις για την ισότητα, η κοινωνία εξακολουθεί να επηρεάζεται από δομικές και πολιτισμικές ανισότητες. Η περιορισμένη εμπιστοσύνη στους θεσμούς (όπως αποτυπώνεται στην WVS) και ο φόβος καταγγελίας περιστατικών βίας, σε συνδυασμό με την καθυστέρηση στην επιβολή κυρώσεων δημιουργούν ένα δυσμενές περιβάλλον για τις γυναίκες, ιδιαίτερα στις αγροτικές περιοχές ή σε περιφέρειες χαμηλότερης κοινωνικοοικονομικής ανάπτυξης. Η ισότητα απαιτεί βαθιά πολιτισμική αλλαγή.
Η ελληνική κοινωνία ταλαντεύεται ανάμεσα στην ισότητα και την οπισθοδρόμηση
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα ευρήματα της ESS Round 11 που αφορούν τις πολιτικές αντιμετώπισης της έμφυλης ανισότητας και της σεξιστικής βίας. Η ελληνική κοινωνία εμφανίζεται πρόθυμη να στηρίξει κυρώσεις για σεξιστικές συμπεριφορές, όπως πρόστιμα σε επιχειρήσεις με μισθολογικό χάσμα μεταξύ φύλων ή απομάκρυνση υπαλλήλων που προσβάλλουν γυναίκες στο χώρο εργασίας ενώ η υποστήριξη διατηρείται υψηλή και σε πιο ριζικές θεσμικές παρεμβάσεις, όπως η ποσόστωση φύλου στην πολιτική η υποχρεωτική ισότιμη γονική άδεια.
Περαιτέρω, η ESS Round 11 καταδεικνύει σημαντικές έμφυλες διαφορές στις αντιλήψεις περί διάκρισης. Οι άνδρες τείνουν να δηλώνουν ότι υφίστανται μεγαλύτερη αδικία στην επαφή τους με την αστυνομία ή στον χώρο εργασίας, εκφράζοντας μια μορφή ‘ανδρικού άγχους’ απέναντι στις πολιτικές ισότητας. Το φαινόμενο αυτό, διεθνώς καταγεγραμμένο ως “backlash” (αντίδραση οπισθοδρόμησης) αντανακλά τον φόβο απώλειας προνομίων λόγω της ενίσχυσης των δικαιωμάτων των γυναικών και άλλων μέχρι πρότινος αποκλεισμένων ταυτοτήτων.
Παράλληλα, τα ευρήματα της WVS 2025 αποκαλύπτουν ότι οι κοινωνικές στάσεις απέναντι στη σεξουαλικότητα και στην ταυτότητα φύλου παραμένουν φορτισμένες από στιγματισμό: 1 στους 5 πολίτες (19,2%) δηλώνει ότι δεν θα ήθελε ομοφυλόφιλους γείτονες – ποσοστά που παραμένουν ανησυχητικά ακόμη και στις πιο ‘προοδευτικές’ κοινωνικές ομάδες (13,4% στην Αττική, 12% σε άτομα με ανώτερη μόρφωση, 11,7% σε κεντρώες πολιτικές τοποθετήσεις). Επιπλέον, το 16% συμφωνεί με την παρωχημένη αντίληψη ότι η πανεπιστημιακή εκπαίδευση είναι πιο σημαντική για τα αγόρια, φανερώνοντας τη διαχρονική αναπαραγωγή έμφυλων στερεοτύπων.
Πηγή: διαΝΕΟσις & ΕΚΚΕ. (2025)
Συμπεράσματα
Η ελληνική κοινωνία φαίνεται να βρίσκεται σε μεταβατική φάση, κατά την οποία η θεσμική κατοχύρωση της ισότητας συνυπάρχει με βαθιά ριζωμένες πολιτισμικές αντιστάσεις. Τα αποτελέσματα των δύο ερευνών που αναφέραμε δεν αφήνουν περιθώρια για εφησυχασμό: οι διακρίσεις, οι ανισότητες και τα στερεότυπα όχι μόνο επιβιώνουν, αλλά επανεμφανίζονται με νέες μορφές, αποκτώντας αποδοχή ακόμη και μέσα από ρητορικές ‘κανονικότητας’ και συχνά επίπλαστης ισότητας.
Η φαινομενική κοινωνική πρόοδος συγκαλύπτει την ύπαρξη μιας ‘υπόγειας πατριαρχίας’, η οποία διαχέεται στην καθημερινή ζωή, στη δημόσια και ιδιωτική σφαίρα, εμποδίζοντας σε σημαντικό βαθμό τη μετάβαση σε μια πραγματικά ισότιμη κοινωνία. Η αποδοχή της ισότητας ως αφηρημένης αξίας δεν συνεπάγεται ότι αίρονται και τα εμπόδια για την εφαρμογή της στην πράξη. Αντιθέτως, η εσωτερίκευση στερεοτύπων και η επιφυλακτική στάση απέναντι σε μεταρρυθμιστικές πρωτοβουλίες αναδεικνύουν μια βαθύτερη αξιακή αμφισημία.
Η αντίσταση στην ουσιαστική αλλαγή, είτε εμφανίζεται ως θεσμική ολιγωρία είτε ως κοινωνική καχυποψία απέναντι σε πολιτικές συμπερίληψης, συνιστά σε σημαντικό βαθμό (μια μορφή) κανονικοποίησης της έμφυλης ανισότητας. Σε αυτό το πλαίσιο, η ισότητα δεν μπορεί να νοηθεί απλώς ως νομική κατάκτηση, αλλά ως ριζική επαναδιατύπωση των κοινωνικών σχέσεων, των θεσμικών πρακτικών και των πολιτισμικών αφηγήσεων.
Η ανάλυση δείχνει ξεκάθαρα ότι η κοινωνική αλλαγή απαιτεί μακροπρόθεσμο σχεδιασμό στην εκπαίδευση, στην εργασία και στο σύνολο των κοινωνικών θεσμών, με στόχο την αποδόμηση των έμφυλων στερεοτύπων που αναπαράγουν ανισότητες και, κυρίως, συντακτική αναθεώρηση του κοινωνικού συμβολαίου με όρους συμπερίληψης. Η επίτευξη της ισότητας συνιστά θεμελιώδη προϋπόθεση για την ουσιαστική συμπερίληψη και την ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής. Σε αυτό το πλαίσιο, η κοινωνική έρευνα αποτελεί κρίσιμο εργαλείο, καθώς φέρνει στο φως τα ζητήματα που απαιτούν προσοχή και παρέμβαση, λειτουργώντας ως βάση για τη διαμόρφωση στοχευμένων πολιτικών και δράσεων ικανών να άρουν τα εμπόδια προς την κατεύθυνση της ισότητας.
Βιβλιογραφία-Πηγές:
European Social Survey. (2025). Gender in contemporary Europe: Rethinking equality and the backlash. Topline results from Round 11 of the European Social Survey. ESS ERIC. https://www.europeansocialsurvey.org/sites/default/files/2025-06/tl014-gender.pdf
διαΝΕΟσις & ΕΚΚΕ. (2025). World Values Survey – Οι αξίες και απόψεις των Ελλήνων (8ο κύμα). https://www.dianeosis.org/
