Πώς πέρασε το 1821 στην ελληνική ποίηση

Το βιβλίο της Ερης Σταυροπούλου Η νεοελληνική ποίηση και το Εικοσιένα. Διάλογος με την Ιστορία (Αθήνα, Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών, Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών, 2022) αποτελεί ένα από τα αξιολογότερα μελετήματα για την πρόσληψη της Ελληνικής Επανάστασης σε πολιτισμικά περικείμενα που είδαν το φως επί τη ευκαιρία της επετείου των 200 χρόνων από το καταλυτικό για τη μετέπειτα ιστορία όχι μόνο της Ελλάδας αλλά και της υπόλοιπης Νοτιοανατολικής Ευρώπης εκείνο γεγονός. Ομότιμη καθηγήτρια στο ΕΚΠΑ, η Ερη Σταυροπούλου είναι ευρέως γνωστή για τις πολυάριθμες πρωτότυπες συμβολές της κυρίως στη μελέτη της ελληνικής λογοτεχνίας του 19ου και του 20ού αιώνα. Συνεχίζοντας και επεκτείνοντας (αντλώντας κυρίως από σύγχρονες μεθοδολογικές και θεωρητικές προσεγγίσεις) τις θεμελιώδεις, στον εν λόγω χώρο, ερευνητικές πρακτικές του Κ. Θ. Δημαρά και των επιγόνων του, έχει φέρει στην επιφάνεια σημαντικές άγνωστες ή λησμονημένες πτυχές της γραμματολογίας μας του 19ου και 20ού αιώνα.

Στο συγκεκριμένο βιβλίο, προσφέρει ένα πανόραμα των ποικίλων τρόπων με τους οποίους ποιητές ήδη από τα χρόνια της Επανάστασης μέχρι τις ημέρες μας προσέλαβαν, περισσότερο ή λιγότερο δημιουργικά, το '21. Το υλικό είναι, βεβαίως, άφθονο, αλλά η συγγραφέας καταφέρνει να το τιθασεύσει και να αναλύσει ενδεικτικά παραδείγματα με υποδειγματική οξυδέρκεια και συστηματικότητα. Οργανώνει το υλικό της σε πέντε χρονολογικές περιόδους. Ξεκινώντας από την ποιητική παραγωγή τη σύγχρονη με τα γεγονότα της Επανάστασης, περνά στην περίοδο 1830-1880, όπου την ποιητική παραγωγή διαμόρφωσε κυρίως ο ρομαντισμός, έπειτα στην περίοδο 1880-1940, που τη σφράγισαν επίσης σημαντικά ιστορικά γεγονότα (ήττα του 1897, Βαλκανικοί Πόλεμοι, Α' Παγκόσμιος Πόλεμος, Μικρασιατική Καταστροφή, Μεσοπόλεμος) καθώς και η μετάβαση από την παραδοσιακή ποιητική αισθητική στον μοντερνισμό (με προεξάρχουσα τη λεγόμενη γενιά του '30), εν συνεχεία στην οδυνηρή δεκαετία του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, της Κατοχής και του Εμφυλίου (1940-1949) και, τέλος, στα επόμενα εβδομήντα χρόνια. Βασικό της μέλημα είναι οι μηχανισμοί μέσω των οποίων η ποίηση (με διαφορετικούς βαθμούς δημιουργικότητας και πρωτοτυπίας, ανάλογα με την περίοδο και βεβαίως τους συγκεκριμένους ποιητές) συνέβαλε στη μυθοποίηση ή και (ιδίως στην τελευταία περίοδο) απομυθοποίηση διαφόρων πλευρών της Ελληνικής Επανάστασης.

Όπως επισημαίνει η ίδια η συγγραφέας, αντικείμενο της έρευνάς της «είναι ο διάλογος της ποίησης με την ιστορία σε όλους τους σχετικούς αναβαθμούς: η λογοτεχνία αναφέρεται στην ιστορία, η λογοτεχνία διαλέγεται με τα προηγούμενα λογοτεχνικά κείμενα που έχουν σχέση με την ιστορία και η λογοτεχνία γίνεται ο διάμεσος ώστε τα ιστορικά γεγονότα να επικοινωνήσουν με τα νεότερα και σύγχρονα».

Αν και εκ των πραγμάτων η διερεύνηση του διαθέσιμου υλικού δεν μπορεί να είναι λεπτομερής, η συγγραφέας κατορθώνει να εστιασθεί σε παραδείγματα αντιπροσωπευτικά της κάθε περιόδου και, το κυριότερο, με πειστικότητα και απαράμιλλη διεισδυτικότητα να διακρίνει τις κυρίαρχες ιδεολογικές και αισθητικές τάσεις που καθόρισαν, στο εκάστοτε χρονολογικό πλαίσιο, την πρόσληψη της Επανάστασης του '21 όλα τα διακόσια χρόνια που διατρέχει. Από τη συζήτησή της τής πρώτης περιόδου, εκτός των αναλύσεών της του Σολωμού, του Κάλβου και των Σούτσων, ιδιαίτερα αξιοπρόσεκτες είναι οι αναφορές της σε ελάσσονες και λιγότερο γνωστές στο ευρύ κοινό περιπτώσεις, όπως αυτές του Θωμά Δανελάκη, της Αγγελικής Πάλλη, του Δημητρίου Μουρούζη. Η ερμηνευτική δεινότητα και η σπάνια, διεισδυτική λογοτεχνική ιστορική οπτική της συγγραφέως καταδεικνύονται επίσης στα δύο τελευταία κεφάλαια, κυρίως στη συζήτησή της τής εξέλιξης μιας ολοένα και πιο κριτικής και πολιτικά προσανατολισμένης προσέγγισης του '21 από τους ποιητές στα χρόνια της αντίστασης και της δικτατορίας, έως σήμερα.

Του Ροϊλού Παναγιώτη

Πηγή: tanea.gr

Ο Παναγιώτης Ροϊλός είναι καθηγητής Ελληνικών Σπουδών, κάτοχος της Εδρας Γ. Σεφέρη, επιστημονικός εταίρος στο Κέντρο Διεθνών Σχέσεων Weatherhead, Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ