ΟΤΑΝ ΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΒΑΣΙΛΕΥΣΟΥΝ ΚΑΙ ΟΙ ΒΑΣΙΛΙΑΔΕΣ ΦΙΛΟΣΟΦΗΣΟΥΝ…

Quo vadit Europa? Η Ενωμένη Ευρώπη πρέπει να αλλάξει;

Ο Ζαν Μονέ και ο Ρομπέρ Σουμάν ήταν οι οραματιστές της πολιτικής ένωσης των ευρωπαϊκών κρατών, προκειμένου να εξαφανιστούν οι αφορμές των πολέμων στη βαθιά πληγωμένη τότε Ευρώπη από τη σύγκρουση συμφερόντων και ιδεολογιών Γαλλίας και Γερμανίας. Οι δύο πολιτικοί επεδίωκαν την προσέγγιση των δύο χωρών με στόχο τη δημιουργία μιας «Ευρώπης δίχως σύνορα», μιας Ευρώπης των αξιών, της παιδείας και του πολιτισμού. Σήμερα, δυστυχώς, η Ευρώπη παρουσιάζεται ως ένωση αποκλειστικά νομισματική και όχι πολιτική και πολιτισμική, όπως την οραματίστηκαν οι ιδρυτές της· μια Ευρώπη που βιώνει οικονομικό πόλεμο και μοιάζει να αδιαφορεί για τη ζωή των πολιτών. Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια του απελθόντος Ιταλού Πρόεδρου του Ευρωκοινοβουλίου Αντόνιο Ταγιάνι, που εκφράζουν, πιστεύω, την επιθυμία κάθε ευρωπαίου πολίτη: «Η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να αλλάξει, αλλά να μην καταστραφεί. Η άνοδος, όμως, του λαϊκισμού είναι ανησυχητική και δεν θα σταματήσει, αν η Ευρώπη δεν έρθει πιο κοντά στους πολίτες της». Για να υπάρξει πρόοδος –τόνισε ο Ιταλός Πρόεδρος– θα πρέπει οι εκλεγμένοι πολιτικοί να καθοδηγούν τη νομοθέτηση ως πραγματικοί εκπρόσωποι των ευρωπαίων πολιτών και όχι απλά ακολουθώντας τους γραφειοκράτες.

Η πρόταση αυτή αποτελεί αναμφίβολα τομή στην ευρωπαϊκή πολιτική, αλλά, φοβούμαι ότι είναι δύσκολο και να εφαρμοστεί, γιατί οι κυβερνώντες διστάζουν να ακολουθήσουν τέτοιες συνταγές.

Ο Πλάτων στην Πολιτεία του υποστηρίζει ότι όταν οι φιλόσοφοι βασιλεύσουν και οι βασιλείς φιλοσοφήσουν, μόνον τότε θα ευτυχήσουν οι λαοί, γιατί οι φιλόσοφοι γνωρίζουν τον αληθινό κόσμο των ιδεών που φωτίζεται από το Αγαθό.

Αν ανατρέξουμε, λοιπόν, στις αναλύσεις του διάσημου Γερμανού φιλοσόφου-κοινωνιολόγου καθηγητή και υπέργηρου σήμερα Γιούργκεν Χάμπερμας, θα διαπιστώσουμε ότι οι παραπάνω εκτιμήσεις του Ιταλού πολιτικού κινούνται στο ίδιο πνεύμα του Γερμανού φιλοσόφου.

Το έργο του Χάμπερμας επικεντρώνεται στην ανάλυση των ανεπτυγμένων καπιταλιστικών κοινωνιών και της δημοκρατίας, της έννοιας της νομιμοποίησης σε ένα κριτικό κοινωνικό-εξελικτικό πλαίσιο, και της σύγχρονης πολιτικής, ιδιαίτερα της γερμανικής, στην οποία δεν διστάζει να αντιτίθεται υπερασπιζόμενος την παγκόσμια ευημερία. Είχα αναφερθεί και το 2013 στον Χάμπερμας , όταν τίμησε με την παρουσία και ομιλία του το Παγκόσμιο Συνέδριο Φιλοσοφίας, το οποίο έγινε για πρώτη φορά στην Ελλάδα. Την ώρα της δεινής ευρωπαϊκής κρίσης, ο καθηγητής, θιασώτης του ευρωπαϊκού οράματος, ζήτησε τότε από το Βερολίνο και την Ε.Ε. ευρύτερα, περισσότερη ένωση, στενότερη συνεργασία των κρατών-μελών, πολιτική αλληλεγγύη, που θα προωθήσει την ανάπτυξη και την ανταγωνιστικότητα στην Ευρωζώνη, περισσότερη δημοκρατία στην Ευρώπη και αλλαγές στις Συνθήκες της. Η ευρωπαϊκή πολιτική θα πρέπει να αφορά όλους τους πολίτες και όχι μόνον τους ελίτ –τόνισε ο Γερμανός φιλόσοφος– η δημοκρατία στην Ευρώπη κινδυνεύει από την πολιτική που επιβάλλει η γερμανική κυβέρνηση στους εταίρους της για την έξοδο από την κρίση.

Σήμερα, 2019, έξι χρόνια αργότερα, ο Χάμπερμας σε συνέντευξή του σε γαλλικό περιοδικό διαπιστώνει ότι η Ευρώπη εξακολουθεί να πορεύεται μακράν των αρχών και των αξιών των εμπνευστών της και ότι οι παραινέσεις του έπεσαν στο κενό. Οι προβλέψεις του, όμως, άρχισαν να αποκτούν ιδιαίτερη σημασία, καθώς τα μηνύματα για την προοπτική της γερμανικής οικονομίας γίνονται όλο και πιο δυσοίωνα με επιπτώσεις και στην ευρωπαϊκή οικονομία. Η απειλή οικονομικής ύφεσης για την μεγαλύτερη οικονομία της Ευρώπης, ίσως αναγκάσει την πρωτεργάτρια της λιτότητας να αναθεωρήσει την πολιτική της.

Στην ίδια συνέντευξη και σε ερώτηση , πώς ο ίδιος ο Χάμπερμας αντιλαμβάνεται σήμερα τις σχέσεις ανάμεσα σε δίκαιο και πολιτική ο φιλόσοφος απαντά: «Σήμερα, οι δημοκρατικοί μας θεσμοί γίνονται όλο και περισσότερο μια απλή πρόσοψη, προκειμένου το εθνικό κράτος να συμμορφώνεται προς τις επιταγές της παγκόσμιας αγοράς… Δεν διαθέτουμε οργανώσεις που να μπορούν να συνδυάζουν την ικανότητα δημοκρατικής δράσης και δημοκρατικού ελέγχου. Λείπουν σήμερα οι ελάχιστες προϋποθέσεις για τη διαμόρφωση ευρύτερων και περισσότερο διατεθειμένων να συνεργαστούν πολιτικών καθεστώτων, τα οποία θα ήταν σε θέση να δαμάσουν σε παγκόσμια κλίμακα τις απορρυθμισμένες χρηματοπιστωτικές αγορές, με σκοπό να μειώσουν τις υπερβολικές κοινωνικές ανισότητες που υπάρχουν στο εσωτερικό των εθνικών κοινωνιών αλλά κυρίως μεταξύ των κρατών και των ηπείρων… Είναι αναγκαίο να επανεξετάσουμε την απίστευτα επιλεκτική εφαρμογή των υποτιθέμενων οικουμενικών κριτηρίων της Δύσης. Για παράδειγμα, έννοιες όπως εκείνες των δικαιωμάτων του ανθρώπου και της κοινωνικής εξέλιξης. Πρόκειται για δύσκολα ερωτήματα στα οποία οφείλουμε να απαντήσουμε».

Αναρωτιόμαστε, γιατί σήμερα οι νέοι αρνούνται να ασχοληθούν με την πολιτική. Η ανάλυση του Γερμανού φιλοσόφου δίνει την απάντηση. Τη βαθιά όμως αιτία της άρνησης αυτής στη χώρα μας, περιέγραψε σε παλαιότερη συνέντευξή της η διαπρεπής Ελληνίδα Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ, λέγοντας χαρακτηριστικά τα εξής: «Αυτό που με φοβίζει πολύ, είναι ένα είδος αδράνειας. Νομίζεις ότι οι Έλληνες έχουν πάθει καθίζηση. Δεν υπάρχει ένα όραμα. Μνημόνιο – όχι μνημόνιο. Το μνημόνιο είναι όραμα; Τι θα πεις στα παιδιά; Όχι μνημόνιο, καλά, αλλά μετά; Λοιπόν, αυτό με φοβίζει πολύ περισσότερο από όλα. Ότι έχασαν οι Έλληνες τη δυνατότητα –όχι της ελπίδας, την οποία έχουν εναποθέσει στους ξένους– αλλά του οράματος».

Είναι γεγονός αναμφισβήτητο ότι χρειαζόμαστε μια πολιτική που θα οικοδομεί ξανά ένα σχέδιο, ένα όραμα για το μέλλον. Μέντορες από όλη την Ευρώπη κρούουν τον κώδωνα κινδύνου για την πορεία της, συμβουλεύουν και υποδεικνύουν λύσεις για τα προβλήματα, που καθημερινά ανακύπτουν. Ο Μέντωρ παρουσιάζεται, ως γνωστό, για πρώτη φορά στην Οδύσσεια, όπου ο Οδυσσέας τού εμπιστεύθηκε το σπιτικό του, όταν έφυγε για τον Τρωικό πόλεμο. Τη μορφή του πήρε η θεά Αθηνά, η θεά της σοφίας, για να συνοδεύσει τον Τηλέμαχο στην αναζήτηση του πατέρα του. Έτσι, η λέξη «μέντωρ» έχει αποκτήσει διεθνώς την έννοια του συμβουλάτορα και πνευματικού καθοδηγητή. Θα ήταν ευχής έργο, η νέα ηγεσία της Ε.Ε. να ανατρέχει στους μέντορες για να υπάρξει και πάλι το όραμα των εμπνευστών της Ενωμένης Ευρώπης και η ελπίδα για τους νέους της εποχής μας. Dum spiramus, speramus για μια Ευρώπη των λαών.

Στέλλα Πριόβολου, Ομ. Καθηγήτρια

Ειδική Γραμματέας του Σώματος Ομοτίμων Καθηγητών του Πανεπιστημίου Αθηνών