ΟΙ ΝΕΟΙ ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Ο μακροχρόνιος οραματισμός και ο σχεδιασμός δεν έχουν σκοπό να προβλέψουν το μέλλον, αλλά σκοπεύουν στην προετοιμασία του παρόντος και ειδικότερα της πολιτικής και των πολιτικών, που έχουν την ευθύνη των αποφάσεων για τις μελλοντικές εναλλακτικές εξελίξεις.

Μετά την ολοκλήρωση της μνημονιακής πτώχευσης του 2012 η οικονομία και η κοινωνία της Ελλάδας μπήκαν σε μια περίοδο αργής αλλά πάντως συνεχούς ανάκαμψης. Μια επιμήκυνση της βραδύτητας ανάκαμψης έφερε το τρίτο μνημόνιο, αλλά πάντως συνεχίστηκε. Προβλέπεται ότι θα διαρκέσει για δύο με τρία χρόνια ακόμα και μετά εκτιμάται μια επιβράδυνσή της. Ενδεχομένως, με όσα στοιχεία διαθέτουμε σήμερα, θα μπούμε σε ένα χαμηλότερο κύκλο ανάπτυξης που θα φέρει μια επιβράδυνση του ρυθμού μεγέθυνσης του κατά κεφαλήν ΑΕΠ, η οποία θα διαρκέσει αρκετά χρόνια.

Με άλλα λόγια, η μνημονιακή καταστροφή μείωσε τα εισοδήματά μας κατά 25%-35% και έκτοτε μπήκαμε σε μια διαδικασία να τα ανακτήσουμε γνωρίζοντας αρκετά καλά πώς να το κάνουμε. Όμως, από εδώ και πέρα, αρχίζουν τα δυσκολότερα. Να σημειώσουμε ότι η ανάκτηση αυτή δεν σημαίνει ότι θα βρεθούμε εκεί όπου θα ήμασταν εάν η οικονομία θα συνέχιζε απρόσκοπτα την πορεία που είχε (πριν από την καταστροφή) ή ότι θα προσεγγίσουμε αναλογικά τους Ευρωπαίους, αλλά ότι θα προσεγγίσουμε τα επίπεδα πριν από την καταστροφή.

Τίποτα από αυτά δεν είναι βέβαιο – και η τυχαιότητα είναι παρούσα αλλά και ο πολιτικός παράγοντας (ο ρόλος της προσωπικότητας στην ιστορία) μπορεί να εκτρέφει την πορεία αυτή των πραγμάτων είτε προς το χειρότερο είτε προς το καλύτερο. Στο τέλος του άρθρου θα πιθανολογήσουμε εάν και κατά πόσο μπορεί να συμβεί αυτό.

Γιατί, όμως, εκτιμούμε ότι ο μεσομακροπρόθεσμος ορίζοντας γίνεται δυσκολότερος; Σε διεθνές επίπεδο, υπάρχει αυξημένη γεωστρατηγική αστάθεια μετά την περίοδο της μεταπολεμικής (Β΄ Π.Π.) αναπτυξιακής ειρήνης της μίας υπερδύναμης (Pax Americana), αφού τώρα πλέον η πιθανότητα σύμπλευσης Ρωσίας, Κίνας και λοιπών συμμάχων τους στο μέλλον δημιουργεί σοβαρούς παγκόσμιους ανταγωνιστές. Κανονικά ο νέος πολυπολικός κόσμος θα έπρεπε να είναι περισσότερο ασφαλής αλλά η έλλειψη ενός νέου θεσμικού πλαισίου παγκόσμιας συνεργασίας δεν βοηθά. Στο τοπικό επίπεδο, η Τουρκία ξεπερνώντας τις επιπτώσεις της ανορθόδοξης οικονομικής πολιτικής της και των σεισμών θα επανέλθει δριμύτερη στις αναθεωρητικές τις επιδιώξεις.

Η περιβαλλοντική κρίση υπερακοντίζει τη χειροτέρευση της ανθρώπινης ευημερίας, η οποία γεννά με τη σειρά της πολυσύνθετες και περίπλοκες κοινωνικές αντιδράσεις. Είναι πάντως βέβαιο ότι αλλάζει τις καταναλωτικές συνήθειες και αυξάνει το δημοσιονομικό βάρος και εντέλει το δημόσιο χρέος που δημιουργεί ένα δυσκολότερο αναπτυξιακό περιβάλλον, αφού εκτοπίζει τη δυνατότητα παραγωγικών επενδύσεων.

Η πληθυσμιακή χειροτέρευση στερεί εργασιακή δύναμη και δημιουργεί μη δημιουργικά (και απαισιόδοξα) στρώματα του πληθυσμού με πολλαπλασιαστικές συνέπειες. Οι θετικές επιδράσεις από την ανάπτυξη των νοσηλευτικών υπηρεσιών μόνο κατά ένα μέρος αντιστρατεύουν τις αρνητικές συνέπειες.

Η τεχνολογική μεταβολή βρίσκει δύσκολα τον δρόμο της στην παραγωγική ανασυγκρότηση (είχε συμβεί και τη δεκαετία των ’50 και του ’60 το ίδιο) και θα χρειαστεί δύο με τρεις δεκαετίες για να αλλάξει το παραγωγικό περιβάλλον. Δημιουργούνται χώρες με καθυστερημένους ψηφιακά πληθυσμούς. Προς το παρόν, γίνεται αισθητή με τη δημιουργική καταστροφή και τη διόγκωση των κοινωνικών ανισοτήτων όπου δεν υπάρχουν δεξιότητες μέσα στις χώρες, ενώ οι διακρατικές ανισότητες μειώνονται.

Στον οικονομικό τομέα είχαμε από μακρού μια εκτίμηση (που δεν έχει αλλάξει παρ’ όλες τις αναβολές ή τις επιταχύνσεις) ότι έρχεται η λεγόμενη κοσμική ύφεση όπου προβλέπονται λιγότερες ευκαιρίες παραγωγικών επενδύσεων και χαμηλοί ρυθμοί ανάπτυξης. Εξάλλου η διόγκωση των χρεών μπορεί να απομακρύνει τον κίνδυνο των βραχυχρόνιων υφέσεων (COVID, ενεργειακή κρίση κ.λπ.), αλλά κάνει μεσομακροπρόθεσμα ακριβότερο το χρήμα.

Οι συνέπειες όλων των παραπάνω στον πολιτικό τομέα παίρνουν τη μορφή δημιουργίας άκρων (polarization) που καταργούν τις παραδοσιακές διαφοροποιήσεις αριστερά-δεξιά και δημιουργούν ασταθείς αντιθέσεις λαϊκιστικών και προοδευτικών ορθολογιστών.

Οι λύσεις που αναζητούνται βρίσκονται συνήθως στην προβολή του ρόλου του κράτους και στην ενίσχυση του ρυθμιστικού του ρόλου του στην οικονομία.

Αυτό προϋποθέτει, βεβαίως, ένα αποτελεσματικό κράτος και στη δημιουργία των νόμων και στην αποτελεσματική εφαρμογή τους, έτσι ώστε οι πολίτες να έχουν την αίσθηση ότι «τα πράγματα γίνονται».

Η παραπάνω ανάλυση μπορεί να μας βοηθήσει να σκεφτούμε εάν υπερισχύει η πιθανότητα να εξελιχθεί καλύτερα ή χειρότερα η μεσομακροπρόθεσμη τάση. Γενικά, θα πρέπει να παραδεχτούμε ότι σε παγκόσμιο επίπεδο (αλλά και σε εγχώριο) ο συνδυασμός της γεωστρατηγικής αστάθειας και της χαμηλής ανάπτυξης δυσκολεύει τη θετική προοπτική και γενικότερα τις συναινετικές λύσεις. Βέβαια, όπως σημείωσε πολύ πρόσφατα ο σημαντικός ιστορικός και μελετητής των Διεθνών Σχέσεων H. James, η ανθρωπότητα ζει με «πολυκρίσεις» και μέσα από αυτές έβρισκε τον τρόπο να φέρνει νέα ευημερία και ασφάλεια. Η δουλειά όμως φαίνεται να γίνεται δυσκολότερη και έχει περισσότερες απαιτήσεις.

Πρώτη δημοσίευση: εφημερίδα Real News, 1 Σεπτεμβρίου 2024