ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΧΡΗΜΑΤΟΣ ΚΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ

Το πρώτο τρίμηνο του 2023 τελειώνει και ο κόσμος εισέρχεται στο δεύτερο τρίμηνο με αρκετή προσοχή και επιφυλακτικότητα. Αναμέναμε ο πληθωρισμός να έχει καμφθεί γρηγορότερα, αλλά αυτό δεν συμβαίνει. Περιμέναμε και η ύφεση να έχει έρθει λίγο πιο έντονη, αλλά ούτε αυτό συμβαίνει. Μάλιστα, μόλις έκανε την εμφάνισή της στη Γερμανία, στο τέταρτο τρίμηνο του 2022, με πολύ μικρό αρνητικό νούμερο. Οι αυξήσεις των τιμών σε όλον τον κόσμο διατηρούν τις αντοχές τους, όπως και οι πολύ κοντινές αυξητικές προσδοκίες για αυτές. Αλλά και οι αγορές εργασίας διατηρούν την αντοχή τους, λόγω κυρίως της πολύ καλής καταναλωτικής δραστηριότητας και καταναλωτικής εμπιστοσύνης, που βρίσκεται ιδιαίτερα υψηλά, παρόλη τη σύσφιξη της νομισματικής πολιτικής. Η παγκόσμια νομισματική συρρίκνωση έχει ανέλθει σε πολύ υψηλά επίπεδα (2 τρισεκατομμύρια δολάρια για τα επόμενα δύο χρόνια) απ’ όλες σχεδόν τις κεντρικές τράπεζες, με εξαίρεση (προς το παρόν) ίσως την Κίνα.

Το τέλος της πολιτικής μηδενικής COVID στην Κίνα λειτουργεί ως παράγοντας ριζικής διαφοροποίησης (game changer) στην οικονομική κατάσταση της παγκόσμιας οικονομίας. Οι δείκτες στην Κίνα (δραστηριότητα στη βιομηχανία) γνωρίζουν υψηλά δεκαετίας, κυρίως όσον αφορά την προσδοκία εξέλιξής τους, παρότι η επίδραση των περιοριστικών πολιτικών στο πρώτο τρίμηνο του έτους είναι ακόμα αισθητή.

Έτσι επιστρέφουμε στους βασικούς μακρο-κινδύνους που αντιμετωπίζει η παγκόσμια οικονομία, που είναι ο πληθωρισμός και οι χρηματοδοτικές συνθήκες που καθορίζονται από τον ανοδικό κύκλο των επιτοκίων, όπως ξεκίνησε από τα μέσα του 2022. Τα επιτόκια θα αυξηθούν τόσο ώστε να καταφέρουν αποφασιστικό πλήγμα στις προσδοκίες μεγέθυνσης των οικονομιών; Ας μην ξεχνάμε ότι η σύσφιξή τους (που εκφράζεται –μαζί με την ποσοτική συρρίκνωση– και από την αύξηση του κόστους δανεισμού) ήδη επηρεάζει τους πλέον ευάλωτους κλάδους, επιχειρήσεις και εκτεθειμένα φυσικά πρόσωπα, με αποτέλεσμα να επιδεινώνονται οι δείκτες αξιολόγησης κρατών και επιχειρήσεων σε όλον τον κόσμο. Προφανώς, έχει αρχίσει άλλο ένα κύμα «δημιουργικής καταστροφής», όπου οι πλέον αδύνατοι, περισσότερο δανεισμένοι και οι εκτεθειμένοι σε πληθωριστικά σοκ (ενεργοβόρες επιχειρήσεις) δεν είναι δυνατόν να αντέξουν και δίνουν τη θέση τους σε περισσότερο υγιείς χρηματοδοτικά οργανισμούς. Μια αναπόφευκτη αιώνια διαδικασία που έχει ξανά ενεργοποιηθεί, όπως αναμενόταν εξάλλου, μετά τη λήξη της περιόδου του «φθηνού» χρήματος.

Μήπως, όμως, όλη η διάρθρωση του κόστους χρήματος έχει μετακινηθεί υψηλότερα από όσο έχουμε συνηθίσει να το τοποθετούμε τα τελευταία δέκα με είκοσι χρόνια;

Εάν αυτό μονιμοποιηθεί, ο ρυθμός μεγέθυνσης θα υποστεί μειωτικές πιέσεις. Πάντως, σημειώνουμε ότι μιλάμε για επιβράδυνση του ρυθμού μεγέθυνσης στον βαθμό που η μεγέθυνση σχετίζεται με το κόστος χρήματος, κυρίως σε σύγκριση με ένα παρελθόν υψηλών ρυθμών μεγέθυνσης, και όχι για ύφεση.

Το ζήτημα που μας απασχολεί εδώ είναι μήπως το επίπεδο του βασικού επιτοκίου, που τα τελευταία χρόνια τοποθετείται στο 2%, ως ένα μέγεθος το οποίο ούτε αυξάνει περαιτέρω τις πληθωριστικές προσδοκίες, ούτε επιδρά αρνητικά στην επιβράδυνση της οικονομικής δραστηριότητας της οικονομίας, απασχόληση και μεγέθυνση, πρέπει να επανεξεταστεί ανοδικά.

Μήπως, δηλαδή, το κόστος χρήματος παγκοσμίως ακρίβυνε μακροπρόθεσμα και ενδεχομένως έχει δώσει τη θέση του σε ένα μέγεθος που κυμαίνεται γύρω στο 4%; Συνακόλουθα, βεβαίως, θα αυξανόταν και το κόστος δανεισμού των ιδιωτών.

Γιατί, όμως, θα μπορούσε να συμβεί κάτι τέτοιο; Προφανώς, η απάντηση θα πρέπει να αναζητηθεί σε παρατηρούμενες, βαθύτερες διαρθρωτικές μεταβολές στις οικονομίες που μπορεί να σχετίζονται με την αύξηση του γεωστρατηγικού κινδύνου (που εγκαταστάθηκε στον κόσμο μετά το 1990), στη συνακόλουθη αποπαγκοσμιοποίηση (για την ακρίβεια, τις μεταβολές στη διαδικασία της παγκοσμιοποίησης), στην ένταση της πολιτικής αντιπαράθεσης στο εσωτερικό των περισσότερων μεγάλων χωρών, συμπεριλαμβανομένων των χωρών της Ανατολής και την Κίνα), στις δημογραφικές μεταβολές, στο ενεργειακό κόστος, που μπορεί να κινείται σήμερα χαμηλά, αλλά πάντως αρκετά υψηλότερα από όσο βρισκόταν πριν από την κρίση.

Να σημειωθεί ότι ένα υψηλότερο κόστος χρήματος σημαίνει δυσκολότερες επιχειρηματικές επιλογές, αφού θα πρέπει να επιλέγονται αποδοτικότερες επενδύσεις.

Συμπερασματικά, η ποσοτική συρρίκνωση και η αύξηση του κόστους χρήματος συνεπάγονται υψηλότερα επίπεδα συστηματικού κινδύνου σε παγκόσμιο επίπεδο, άρα και υψηλότερα επίπεδα επιτοκίων, στεγαστικής πίστης και γενικότερα όλων των κινδύνων, των συνθηκών βιωσιμότητας του χρέους (εθνικών επιχειρήσεων και φυσικών προσώπων) και, εντέλει, επιβράδυνση των ρυθμών της παγκόσμιας οικονομικής ανάπτυξης. Εάν, μάλιστα, το κόστος χρήματος οδηγεί σε υψηλότερα επίπεδα, τότε θα αρχίσουν να διαμορφώνονται συνθήκες λειτουργίας των οικονομιών που δεν έχουν υπάρξει ξανά την τελευταία εικοσαετία.

Πρώτη δημοσίευση: εφημερίδα Real News, 5 Μαρτίου 2023