ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

Το σημαντικό ερώτημα των ημερών μας αφορά το κατά πόσο κινδυνεύει η Δημοκρατία στην Ευρώπη. Το ζήτημα για το μέλλον της ιστορίας (ρόλος της μεσαίας τάξης και δημοκρατία) το είχε θέσει ο Fucuyama και εμείς να προσθέσουμε ότι η δημοκρατία στο οικονομικό και πολιτιστικό επίπεδο που βρισκόμαστε συνδέεται άμεσα με την οικονομική και ανθρώπινη ανάπτυξη. Εξάλλου η μεσαία τάξη αποτελεί το μεγαλύτερο μέρος του εκλογικού συστήματος που ψηφίζει και οι λόγοιδιασύνδεσης δημοκρατίας και μεσαίας τάξης είναι καλά θεμελιωμένοι. Tο βασικό ερώτημα γεννήθηκε από την άνοδο των ακροδεξιών δυνάμεων στην Ευρώπη. Ο κίνδυνος εξελίσσεται σε δύο διαδοχικά στάδια. Το πρώτο αφορά στην κατάκτηση της εξουσίας και το δεύτερο, αφού κατακτηθεί, στη διαστροφή της θεσμικής οργάνωσης για τη διατήρησή της.

Το ερώτημα λοιπόν για την επιβίωση της δημοκρατίας μεταπίπτει στο ερώτημα για το ποιο είναι το μέλλον της μεσαίας τάξης. Εάν αυτή συρρικνωθεί (κοινωνικά ή/και πληθυσμιακά), τότε μπορούμε να συμπεράνουμε ότι είναι πιθανόν να κινδυνεύσει η δημοκρατία.

Μία παρόμοια σημαντική κοινωνική μεταβολή συνέβη τον εικοστό αιώνα όταν η οικονομική ανάπτυξη συρρίκνωσε την εργατική τάξη και έτσι ο σοσιαλισμός ως ιδεολογία έχασε την κοινωνική του βαρύτητα. Μήπως είμαστε μπροστά σε μία παρόμοια γιγαντιαία κοινωνική μεταβολή που πυροδοτήθηκε από την κρίση του 2008, τον Covid και τώρα από τον πόλεμο (επιμήκυνση του πληθωρισμού) και που οδηγεί στην συρρίκνωση του ρόλου της μεσαίας τάξης άρα και κατ’ επέκταση στην απομείωση της αξίας της δημοκρατίας;

Εάν αυτό συμβεί και τα μικροαστικά και περιθωριακά στρώματα διογκωθούν μπορούν σε συνεργασία με τα μεγαλοαστικά στρώματα να μετακυλήσουν τα δημοκρατικά πολιτεύματα της Ευρώπης σε ιδιόμορφες μορφές δημοκρατίας όπου σοβαρό ρόλο θα έχει ο αυταρχισμός, ο κανόνας δικαίου δεν θα λειτουργεί και μία σειρά από αξίες που συνδέονται με την πολυπολιτισμικότητα θα απομειωθούν.

Επιπροσθέτως, η μεσαία τάξη σήμερα πιέζεται και από το μεταναστευτικό υπό την πίεση της ισχύος της «οπισθοδρομικής υπόθεσης» (backlash hypothesis) του Inglehart: «Τι καλά που ήμασταν πολιτισμικά παλαιότερα!».

Αυτή ήταν η εξέλιξη μέχρι τώρα και γι’ αυτό ακούγονται και απόψεις περί συρρίκνωσης της μεσαίας τάξης, ανόδου του λαϊκισμού κ.λπ.

Όμως εμφανίστηκε και μία τρίτη επιρροή που αλλάζει κατά τρόπο θεμελιώδη τα κοινωνικά δεδομένα. Η μεσαία τάξη στην Ευρώπη και εδώ απειλείται πλέον πραγματικά στα ανατολικά της σύνορα. Πώς το νιώθει αυτό; Κάθε μέρα στους λογαριασμούς της ενέργειας που πληρώνει και με την πολεμική ρητορική που καθημερινά εκτοξεύεται σε εμάς. Η εθνική απειλή αλλάζει τα δεδομένα ενεργοποιώντας τη μεσαία τάξη στους κανόνες του πολιτικού παιχνιδιού αποδυναμώνοντας τον επανακάμπτοντα λαϊκισμό.

Συνοπτικά οι πολιτικοί σχηματισμοί που θα προτεραιοποιήσουν τη ρεαλιστική αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης με ρόλο στο αποτελεσματικό κράτος, τη διαχείριση της μεταναστευτικής κρίσης και την αντιμετώπιση της εθνικής απειλής θα επικρατήσουν ανεξαρτήτως άλλων χαρακτηριστικών τους. Συγχρόνως η μεσαία τάξη στην Ευρώπη ενεργοποιούμενη από την ανάγκη της αυτο-υπεράσπισης, θα επιβάλλει στους πολιτικούς αυτούς σχηματισμούς τις προτεραιότητές της και κατ’ επέκταση θα επιβάλει την ισχυρή θετική της σχέση με τη δημοκρατία ανεξαρτήτως εάν περιστασιακά δούμε να διαμορφώνονται υβριδικές μορφές της.

Πρώτη δημοσίευση: εφημερίδα Τα Νέα, 3 Οκτωβρίου 2022