ΤΑ ΕΠΙΧΕΙΡΑ ΤΗΣ ΑΔΙΑΦΟΡΙΑΣ

Με αφορμή τα συμβαίνοντα στον τόπο μας και παγκοσμίως, επιχειρούμε να αντιληφθούμε τις αιτίες ή την κύρια αιτία όλων αυτών που διαδραματίζονται δίπλα μας ή μακριά μας. Καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι αιτία πάντων φαίνεται να είναι η αδιαφορία.

Διαπιστώσεις

«Όπου και να σας βρίσκει το Κακό αδελφοί, όπου και να θολώνει ο νους σας, μνημονεύετε Διονύσιο Σολωμό και Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη».

Αυτό, διαφέρει ασφαλώς από μια απλή Αναφορά στον Γκρέκο (Νίκος Καζαντζάκης). Είναι, θαρρώ, η διαίσθηση του Οδυσσέα Ελύτη για την μνημόνευση των δυο αυτών πνευματικών ταγών του Έθνους μας.

Όταν, όμως, καληώρα σαν και τώρα, σε βρίσκουν τα τρία και… κακά της μοίρας σου, τί μπορείς να αντιτάξεις; Όταν φωτιές, πλημμύρες, σεισμοί, ξηρασίες, λιμοί, λοιμοί, καταποντισμοί, τσουνάμια, κυκλώνες, ανεμοστρόβιλοι σε περικυκλώνουν και ένοπλες συρράξεις φανατικών σου κόβουν κάθε ελπίδα διαφυγής, και σύ όπου φύγει φύγει και ζήτημα αν θα σωθείς, έστω και ως δια πυρός…, τότε, τι κάνεις; Τότε, όταν τα μάτια μας γεμίζουν με σκηνές φρίκης και τις ακοές μας τρυπάνε ουρλιαχτά απογνώσεως, τότε κι αυτή η Κτίση συστενάζει και συνωδίνει (Ρωμαίους 8,22). Κι εμείς οι άνθρωποι, αντί για φύλακες, σύμφωνα με το αρχαίο πρόσταγμα, συμπεριφερόμαστε ως βιαστές της[1]. Να συμπεράνουμε ότι ως ανθρωπότητα «πήραμε τη ζωή μας λάθος» και δεν μπορέσαμε, ούτε μπορούμε, αλλά καθώς φαίνεται ούτε και θα μπορέσουμε να την αλλάξουμε προς το καλύτερο. Ας μην εξαπατώμεθα. Ούτε, όμως, και να εξαπατούμε τους άλλους με δόλιους τρόπους που υπονομεύουν την ζωή τους. Ο νοών νοείτω !

Σε τέτοιες στιγμές ανεβαίνει άθελά μας στα χείλη μετέωρο το ερώτημα: «Σε τι κόσμο μπαμπά μ’ έχεις φέρει να ζήσω; Δεν μου κάνει μαμά, επιστρέφεται πίσω»! Οι στίχοι του γνωστού τραγουδιού, από το 1974, παραπέμπουν σε μια γενικότερη δυσφορία επαναλαμβανόμενη κατά καιρούς για την κατάσταση της κοινωνίας και του κόσμου μας. Νυν και αει…

Ερωτήματα

Ασφαλώς τέτοιες καταστάσεις δεν είναι για χειροκρότημα. Δεν πρέπει, όμως, και «το ένα μας χέρι να χτυπάει το άλλο από την απελπισιά». Αν, μέχρι τώρα, κάναμε του κεφαλιού μας, δεν πρέπει και να χτυπήσουμε το κεφάλι μας στον τοίχο και να το σπάσουμε αλλά να καθίσουμε και να λύσουμε τις σπαζο-κεφαλιές που τίθενται ενώπιον μας για να επιλύσουμε προβλήματα που η σκληρή πραγματικότητα εμφανίζει ως κατεπείγοντα. Κι αν τα σταυροδρόμια που ξέραμε έγιναν αδιέξοδα (Οδυσσέας Ελύτης), ας ψάξουμε να βρούμε διεξόδους. Μ’ όλα ταύτα δεν παύουμε να θέτουμε σκληρά ερωτήματα. Γιατί το ένα, γιατί το άλλο; Γιατί ο Θεός επιτρέπει όλο αυτό το Κακό και δεν παρεμβαίνει να μας απαλλάξει απ’ όλα αυτά τα δεινά που μας ταλανίζουν; Δεν είναι «καιρός του ποιήσαι τω Κυρίω»; (Ψαλμός 118,126).

Κατ’ αρχήν δεν νομίζω ότι η απάντηση εκ μέρους του θα είναι «ήθελέστα και παθέστα». Σε τέτοιες ακραίες καταστάσεις ο Θεός δεν κουνάει το δάχτυλο. Θα έλθει και η ώρα των καταλογισμών. Αυτό που αντηχεί σαν έκκληση, σαν επίκληση, σαν προτροπή προς τους υπεύθυνους –όλους ανεξαιρέτως– είναι το «παρακαλείτε παρακαλείτε τον λαόν μου», (Ησαΐας 40,1). Παρηγορήστε τον με όποιους τρόπους μπορείτε. Είναι ώρα να επιδέσουμε τραύματα, να αποκαταστήσουμε ζημιές, ως Κράτος, ως Υπηρεσίες, ως Εκκλησία, ως συν-Άνθρωποι.

Απαντήσεις

Τα ερωτήματα, τα γιατί, δεν απευθύνονται μόνο προς τον Θεό. Η Θεοδικία είναι πάντοτε η εύκολη λύση. Απευθύνονται και προς όλους εκείνους που μπορούν, θέλουν ή δεν θέλουν να απαντήσουν. Και οι απαντήσεις πρέπει να έλθουν, οφείλουν να έλθουν, από όλους τους υπευθύνους. Αλλά και ο καθένας μας έχει να απαντήσει και να απολογηθεί για τον εαυτό του (pro domo suo). Συνήθως φταίνε οι άλλοι, ο άλλος, η κοινωνία, οι καιρικές συνθήκες, ο Θεός. Όλοι οι άλλοι εκτός από εμάς τους ιδίους. Ο καθένας με την σειρά του ας κοιτάξει τις ευθύνες που του αναλογούν. Όλοι είμαστε συν-υπεύθυνοι. Έχουμε κοινή μοίρα και μοιραζόμαστε ευθύνες και υποχρεώσεις. Έστω και στο παραπέντε ας τα βάνουμε κάτω για να σηκωθούμε ως Κόσμος, ως Κοινωνία, ως Εκκλησία, «από επάνω και προς τα επάνω» (Paul Klee) με τη βοήθεια του Θεού και… των χειρών μας. Άλλωστε «οι δυνάμεις της ζωής και του πνεύματος θριαμβεύουν πάνω από το κακό» (Pablo Picasso).

Να μην ξεχνάμε, βέβαια, να μνημονεύουμε Σολωμό και Παπαδιαμάντη…, πρώτιστα, όμως, ας μνημονεύουμε τον Καλό Θεό και ας το προτιμάμε αυτό, ακόμα και από το να αναπνέουμε. «Μνημονευτέον Θεού ή αναπνευστέον» (Γρηγόριος ο Θεολόγος). Ένας καλός συνάδελφος το προτιμούσε σε δική του ποιητική εκδοχή: «Θα σε θυμάμαι δυο φορές και μία θ’ αναπνέω» (Γρηγόρης Στάθης).

Αιτία πάντων η αδιαφορία !

Ως υστερόγραφη παρατήρηση να σημειώσουμε το ενδιαφέρον που οφείλουμε να έχουμε για όσα συμβαίνουν γύρω μας, τα καλά και τα άσχημα. Η αδιαφορία –και όχι το μίσος– είναι χειρότερη και από την έλλειψη αγάπης, γιατί φερόμαστε σα να αγνοούμε την πραγματικότητα, τα γεγονότα, τα παθήματα του νυν καιρού, τους συνανθρώπους μας.

Αυτή την αδιαφορία την παρουσιάζει με χαρακτηριστικό τρόπο, σχεδόν τετρακόσια πενήντα χρόνια πριν (1558), ο πίνακας του Peter Bruegel του πρεσβυτέρου: «Η Πτώση του Ικάρου». Ο Ίκαρος πέφτει με λιωμένα τα κέρινα φτερά του –κακό του κεφαλιού του η ξεροκεφαλιά του– και ο γύρω κόσμος συνεχίζει αδιάφορα την πορεία του: ο γεωργός οργώνει το χωράφι του, ο ψαράς συνεχίζει το ψάρεμα, ο ναυτικός ναυσιπλοεί, ο βοσκός ποιμαίνει τα πρόβατα του, …και η ζωή συνεχίζεται.

Όλοι αυτοί θα μπορούσαν να είχαν σώσει τον Ίκαρο από τον πνιγμό του. Ο εγκλεισμός τους, ο περιορισμός τους στα όρια του εαυτού τους και του έργου τους, η επιμονή τους να μην ρίχνουν έστω και μια λοξή ματιά γύρω τους, η αδιαφορία τους, δηλαδή, τους κατέστησε συνεργούς στο χαμό αντί στην σωτηρία του νέου τολμητία. Κάποιος, κάποιοι, ο κόσμος μας, δίκαια ή άδικα, πληρώνουν την αδιαφορία μας. Η αδιαφορία δεν είναι ποτέ ουδέτερη, εξουδετερώνει, όμως, ό,τι βρίσκεται κοντά της και το καταστρέφει.

Ας μην κλείσουμε, όμως, μ’ αυτόν τον τρόπο τις προηγηθείσες σκέψεις. Με την ανατολή του νέου εκκλησιαστικού έτους ας διατυπώσουμε μια ευχή, συνάμα και ως προσευχή, με την βεβαιότητα ότι αύριο–αύριο όλα θα είναι καλύτερα, για να ζήσει ο Κόσμος. «Ευξώμεθα υπέρ της του κόσμου ζωής» !