ΔΥΣΚΟΛΗ H ΕΠΟΜΕΝΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ

Σε έρευνες που έχουν γίνει (2019-2023, ΕΚΠΑ, Metron Analysis) έχει διαπιστωθεί ότι η ελληνική κοινωνία ζυγίζει ισορροπημένα το παρόν και το μέλλον, με μια ελαφρά προτίμηση στο παρόν. Σε κλίμακα 1 έως 10 και στην ερώτηση «οι άνθρωποι συνηθίζουν να κάνουν σχέδια για το μέλλον vs οι άνθρωποι συνηθίζουν να αποδέχονται τα πράγματα όπως έχουν», οι Έλληνες δίνουν μία μέση τιμή 5,7, που σημαίνει ότι οι Έλληνες ελαφρώς προτιμούν να αποδέχονται το παρόν, χωρίς πάντως να επιδεικνύουν μακροπρόθεσμο ενδιαφέρον.

Λογικό είναι με παρόμοιο τρόπο να σκέπτονται και οι πολιτικοί που τους εκπροσωπούν, οι οποίοι επιπροσθέτως έχουν τον πολιτικό κύκλο να τους καταπιέζει. Έτσι, το μέλλον πολλές φορές αφήνεται στους καταστροφολόγους για να αποσπούν την προσοχή των αναγνωστών και στους επιστήμονες (καινοτόμους, ενορατικούς) που συνήθως κρατώντας χαμηλή έκθεση δεν επηρεάζουν αρκετά το παρόν.

Προφανώς όμως η ανθρωπότητα πορεύθηκε μέσα στον χρόνο επειδή κάποιοι κοίταζαν την επόμενη μέρα: από τον αρχαίο άνθρωπο που έκλεινε την είσοδο της σπηλιάς για να μην αιφνιδιαστεί μέχρι το φωτεινό μυαλό που εξερευνά το σύμπαν αναζητώντας την άγνωστη ελπίδα.

Επιπροσθέτως, η απεικόνιση των εναλλακτικών σεναρίων που μπορούν να υπάρξουν για το μέλλον έχει απόλυτη χρησιμότητα για το παρόν. Έτσι μόνο μπορεί να γίνει άριστη διαχρονική κατανομή των διαθέσιμων πόρων και να κινητοποιηθεί η κοινωνία για την επίτευξη των στόχων που ξεκινούν από την επιβίωση και φθάνουν στη διαχρονική ευημερία.

Αναλόγως της πρόβλεψης υπάρχουν σοβαρές επιπτώσεις στην κοινωνική και πολιτική σκηνή. Εάν προβλέπεις ευημερία, μπορεί να έχεις μία πολιτική ατζέντα χαλάρωσης των δημοσιονομικών μέτρων, αρκεί να μην την ανατρέψεις βέβαια. Αντιθέτως, εάν η πρόβλεψη είναι αρνητική, πρέπει να αναδιατάξεις στο παρόν τις δυνάμεις σου παίρνοντας πολλές φορές γενναίες αποφάσεις.

Για αυτό και οι κοινωνικοί επιστήμονες έχουν καθήκον να περιγράψουν ποιο, κατά τη γνώμη τους, θα είναι το μέλλον που βλέπουν. Έτσι θα προετοιμαστεί κατάλληλα η κοινωνία. Το θέμα έχει θιγεί σε δημοσιεύματα και podcasts και έχει συγκεντρώσει αρκετό ενδιαφέρον.

Στην Ελλάδα σήμερα, στη ΝΑ πλευρά της Ευρώπης, διατρέχουμε μια ιστορική περίοδο που συνοπτικά περιγράφεται ως μία περίοδος ανόδου (1980-2008), μια πρωτοφανή οικονομική κρίση (2010) και μαζί με όλον τον κόσμο την COVID-19, τον πληθωρισμό και τους πολέμους. Στο υπόβαθρο της μακροχρόνιας εξέλιξης βρίσκεται η κλιματική κρίση, η ανάγκη της ενεργειακής μετάβασης, η γεωστρατηγική αστάθεια της περιοχής μας, η πληθυσμιακή συρρίκνωση μαζί με τους νέους επιδημιολογικούς κινδύνους, και βέβαια η ραγδαία μεταβολή της τεχνολογίας. Οι επιδράσεις τους στο μέλλον είναι ποικίλες.

Τον Ιανουάριο του 2023, ανταποκρινόμενοι στις ανάγκες και της πολιτείας, διαθέσαμε τη «Μακροπρόθεσμη στρατηγική ανάλυση (Foresight) για την ελληνική οικονομία και κοινωνία έως το 2035».

Εκεί λοιπόν διατυπώσαμε για πρώτη φορά την άποψη ότι η καλή περίοδος της συνεχούς ανόδου τού κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Ελλάδος που ξεκίνησε αμέσως μετά την «πτώχευση» του 2010 θα έχει μία διάρκεια που θα διατηρείται και στα επόμενα δύο με τρία χρόνια και στη συνέχεια θα εισέλθουμε σε μία περίοδο «χαμηλής πτήσης» του ρυθμού μεγέθυνσης του κατά κεφαλήν ΑΕΠ που θα διαρκέσει αρκετά χρόνια. Αυτή η περίοδος βρίσκεται σε συμφωνία με μια από μακρού (μία πενταετία τώρα) προβλεπόμενη περίοδο «κοσμικής ύφεσης» που αφορά όλον τον δυτικό κόσμο (μαζί και την Ελλάδα). Και πάνω στην προοπτική αυτή επικάθισαν οι μετέπειτα κρίσεις.

Αυτή η δυσκολότερη περίοδος θα έχει την αντανάκλαση στην εσωτερική και εξωτερική πολιτική.

Δεν θα είχαμε επιμείνει στην προβολή της οπτικής αυτής εάν δεν είχε βγει το IMF (Γκεοργκίεβα, Γκουρενσά, και όχι μόνο) να μιλήσει για τη φτωχότερη επερχόμενη περίοδο παγκόσμιας ανάπτυξης σε σύγκριση με προηγούμενες δεκαετίες. Όμως δεν ήταν μόνο αυτή η επισήμανση. Υπήρξε και μια δεύτερη, πολύ πρόσφατη (23/7/2024, IMF Blog). Ότι ο κόσμος αυτός που έρχεται θα είναι (αναπόφευκτα) περισσότερο άνισος και περισσότερο ασταθής ακριβώς λόγω του χαμηλού βαθμού μεγέθυνσης. Και εδώ αρχίζουν τα σοβαρά προβλήματα του μέλλοντος για τον κόσμο και κατ’ επέκταση στην Ελλάδα, όπου τα ευρήματα αυτά έχουν εφαρμογή. Μάλιστα η Ελλάδα, με τη βαριά υποχώρηση ευημερίας της μνημονιακής περιόδου, είναι πολύ περισσότερο ευαίσθητη (κοινωνικά και πολιτικά) σε μια παρόμοια προοπτική. Προς το παρόν δεν χρειάζεται να επεκταθούμε εδώ περισσότερο, αλλά ίσως στο άμεσο σχετικά μέλλον θα αναπολήσουμε τη μετά τις κρίσεις σταθερότητα που απολαμβάνουμε σήμερα.

Βέβαια, ακριβώς επειδή η συζήτηση αυτή δεν γίνεται μόνο την Ελλάδα, ο κόσμος (και ελπίζουμε και εδώ) θα κινητοποιηθεί για να βελτιωθεί αυτή η προοπτική και υπάρχουν ενδείξεις ότι αυτό μπορεί να γίνει πραγματικότητα.

Πρώτη δημοσίευση: εφημερίδα Η Καθημερινή, 18 Αυγούστου 2024