Η ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ ΒΑΣΕΙ ΗΘΙΚΩΝ ΚΑΝΟΝΩΝ ΚΑΙ ΑΞΙΩΝ

Αν και ανέκαθεν η ηγεσία διέθετε άμεσες ή έμμεσες αναγωγές στην εξουσία και τις σύνθετες κατά βάση σχέσεις εξουσίας, ωστόσο δεν θα μπορούσε να ταυτιστεί με αυτή ούτε και να αποτελέσει τον πρωταρχικό και αποκλειστικό της ίσως σκοπό. Για τον Machiavelli, ο ηγέτης/«Ηγεμόνας» οφείλει σε κάθε περίσταση να συμπεριφέρεται κατά τρόπο τέτοιο, ώστε να διατηρεί πάση θυσία την εξουσία του, ακόμη κι αν αυτό προϋποθέτει απεμπόληση κάθε πνεύματος ανθρωπισμού. Η δε προσέγγιση του όλου θέματος επί τη βάσει της καντιανής ηθικής θεώρησης, βασίζεται στο σεβασμό και την αξιοπρέπεια του κάθε ανθρώπου ως έλλογου όντος, το οποίο μάλιστα δεν θα ήταν σε καμία περίπτωση δυνατόν να χρησιμοποιηθεί για την εξυπηρέτηση αλλότριων ατομικών επιδιώξεων.

Συλλήβδην, ο Kant διεκήρυττε μετ’ επιτάσεως ότι κάθε άτομο οφείλει να συμπεριφέρεται στα άλλα άτομα ως πρόσωπα άξια σεβασμού και να τα αντιμετωπίζει με απόλυτη αξιοπρέπεια, όπως άλλωστε ανάλογη στάση αναμένεται και από εκείνα. Αν και έχει υποστηριχθεί ότι η καντιανή θεώρηση της ηγεσίας συνιστά ένα τέτοιου διαμετρήματος οξύμωρο σχήμα όσο και η ίδια η ηθική των επιχειρήσεων, ωστόσο, δοκιμάζεται η παραδοσιακή άποψη που δέχεται ότι η ηγεσία είναι συνώνυμη με την εξουσία και τον ελιτισμό και προτείνεται μια καντιανή προσέγγιση της ηγεσίας που θέλει τον ηγέτη να σέβεται και να ενισχύει με κάθε δυνατό τρόπο την αυτονομία της σύνολης ομάδος.

Προφανώς, λόγω του σύνθετου και πολυπαραγοντικού χαρακτήρα του όλου θέματος, η διερεύνηση του ενδεχόμενου βαθμού συνάφειας μεταξύ τύπου ηγεσίας και ηθικών κανόνων και αξιών έχει κατά καιρούς αποτελέσει αντικείμενο επισταμένης ανάλυσης από σημαντικούς μελετητές σε διεθνή κλίμακα. Πολλοί δε εξ αυτών αναφέρονται στις ηθικές αξίες και το όραμα του ηγέτη το οποίο αποδέχονται ή αποδοκιμάζουν όσοι τον ακολουθούν. Ο ιδιαίτερος χαρακτήρας του μετασχηματιστικού τύπου ηγεσίας (transformational leadership) εμφανίζει ισχυρούς δεσμούς με τον σύγχρονο ηθικό προβληματισμό, ο οποίος εκτός από τον ηθικό και ενάρετο χαρακτήρα προσανατολίζεται και προς σημαντικές πανανθρώπινες αξίες όπως εμπιστοσύνη, ελευθερία και δικαιοσύνη.

Κατά συνέπεια, οι «μετασχηματιστικοί» λεγόμενοι ηγέτες χαρακτηρίζονται από προφίλ που βασίζεται σε αξίες, οι οποίες άλλωστε είναι εκείνες που συγκροτούν τις προσωπικότητες των προσώπων/πολιτών διαμορφώνοντας τις πεποιθήσεις, τις επιθυμητές συμπεριφορές και τον τρόπο με τον οποίο επιδιώκονται σημαντικοί στόχοι. Επιπλέον, με το μοντέλο ορισμένως του χαρισματικού ηγέτη και της ισχυρής επιρροής του είναι στενά συνυφασμένες οι αξίες, οι υψηλοί στόχοι και τα οράματα. Η ύπαρξη γνωστικών ερεθισμάτων συμβάλλει στο να οδηγούνται σε δημιουργικές λύσεις όσοι βρίσκονται στο άμεσο περιβάλλον του ηγέτη και η παροχή εμπνευσμένων κινήτρων τούς ωθεί προς επιδίωξη και επίτευξη υψηλών στόχων. Εν γένει, έχει φανεί ότι ο μετασχηματιστικού τύπου ηγέτης σε όλες του τις δράσεις και τις επιμέρους πρωτοβουλίες παρακινείται από ηθική ωριμότητα και συμπεριφορά με τρόπο ώστε να  «αναβαθμίζει» ηθικά και το σύνολο των συνεργατών του. 

Αξίζει να σημειωθεί ότι οι «μετασχηματιστικοί» ηγέτες αποφεύγουν να κάνουν χρήση τακτικών που βασίζονται στην ευνοιοκρατία και τη δωροδοκία, γεγονός που φανερώνει τη σημασία που αποδίδουν σε αξίες όπως η δικαιοσύνη και η εντιμότητα. Έτσι, οι κοινωνίες απαιτούν από τους πραγματικούς και ενάρετους ηγέτες να λαμβάνουν τις ορθές αποφάσεις και να καθίστανται διαμορφωτές της κουλτούρας των όποιων κοινωνικών ομάδων σύμφωνα προς το όραμα, τις πεποιθήσεις και τις αξίες τους. Υποστηρίζεται επίσης, ότι ο ηγέτης βάσει του ιδιαίτερου ρόλου του είναι επιβεβλημένο, εκτός των άλλων, να οδηγείται -κάθε φορά που αυτό απαιτείται- στις προσήκουσες ηθικές επιλογές. Ωστόσο, τίθεται συχνά το ερώτημα τι πραγματικά συνιστά ηθική επιλογή.

Επί παραδείγματι, ηθικός τρόπος συμπεριφοράς εντός ενός εργασιακού πλαισίου μπορεί να θεωρηθεί αυτός που προάγει συστηματικά τις καλές πρακτικές του οργανισμού καθώς και τις αξίες που συνδέονται με την ηθική συμπεριφορά. Έχει φανεί κατά τα τελευταία έτη ότι οι οργανισμοί εκείνοι που διαθέτουν ισχυρή ενδο-οργανωσιακή κουλτούρα και παγιωμένο αξιακό σύστημα είναι σε θέση να αυξήσουν σημαντικά τις πιθανότητες εξασφάλισης σταθερότητας, αποτελεσματικότητας και εν τέλει επιτυχίας. Αν και την τελευταία δεκαετία έχουν διεξαχθεί πολλές και σημαντικές έρευνες με σκοπό να διερευνηθεί επαρκώς ο μετασχηματιστικός τύπος ηγεσίας και οι επιδράσεις του στις ίδιες τις σύγχρονες κοινωνίες, υπάρχουν ωστόσο ορισμένα ακόμη επιμέρους ζητήματα που χρήζουν περαιτέρω μελέτης και ιδιαιτέρως, ως προς την πραγματική σχέση του με τις ηθικές αξίες και τον ηθικό τρόπο ηγεσίας.