Η ΑΝΕΡΓΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΜΑΣ

Επί χρόνια οι κυβερνήσεις ανά τον κόσμο θεωρούσαν ότι η υποστήριξη της αγοράς κατοικίας και κατ’ επέκταση της αγοράς ακινήτων μπορεί να αποτελέσει το θεμέλιο λίθο για μια κοινωνία ευημερίας και σταθερότητας. 

Μήπως, όμως, τελικά, το μεγάλο ποσοστό ιδιοκατοίκησης διαμορφώνει μια κοινωνία δύσκαμπτη και λιγότερο ευέλικτη; 

Σε περιόδους ευημερίας, με τις τιμές των ακινήτων σε κούρσα ανόδου και την αγορά σε διαρκή μεγέθυνση, το ζήτημα δε θα μας απασχολούσε στον ίδιο βαθμό. Σήμερα, όμως, ο προβληματισμός είναι περισσότερο επίκαιρος από ποτέ. 

Δύο πρόσφατες μελέτες, μια από την Ευρώπη και μια από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού, έρχονται να προσθέσουν νέα ερευνητικά δεδομένα σε ένα ζήτημα που έχει απασχολήσει τη διεθνή, τουλάχιστον, βιβλιογραφία από τις προηγούμενες δεκαετίες. 

Ο Jani-Petri Laamanen, σε μελέτη που δημοσίευσε το Μάιο του 2013, καταλήγει ότι μια αύξηση του ποσοστού ιδιοκατοίκησης σε μια περιοχή προκαλεί άνοδο στα τοπικά ποσοστά ανεργίας. Συνδέει την ιδιοκατοίκηση με περιορισμένη κινητικότητα του εργατικού δυναμικού, χαμηλότερα ημερομίσθια και άνοδο του ανταγωνισμού στην τοπική αγορά εργασίας. Συμπεραίνει, μάλιστα, ότι περισσότερο ευάλωτοι είναι οι μη ιδιοκτήτες και όσοι απασχολούνται σε προσωρινές θέσεις ή θέσεις μερικής απασχόλησης. 

Σε ανάλογα συμπεράσματα καταλήγει και η μελέτη των Blanchflower και Oswald (2013), η οποία επικεντρώνεται στις Η.Π.Α. και καλύπτει μια ιδιαίτερα μεγάλη χρονική περίοδο από το 1950 έως το 2010. Σύμφωνα με τη μελέτη, η άνοδος του ποσοστού ιδιοκατοίκησης σε μια πολιτεία αποτελεί προάγγελο ανόδου της ανεργίας στην ίδια πολιτεία, ενώ εντοπίζονται τρία κύρια προβλήματα που συνδέονται με την άνοδο του δείκτη και τις εξωτερικές επιπτώσεις του στην αγορά εργασίας: α) χαμηλότερα επίπεδα κινητικότητας του εργατικού δυναμικού, β) μεγαλύτερος χρόνος καθημερινής μετακίνησης προς και από τον τόπο εργασίας, και γ) λιγότερες νέες επιχειρήσεις. 

Αν οι μελέτες αυτές συνδυαστούν με στοιχεία της Ευρωπαϊκής Στατιστικής Υπηρεσίας (Eurostat) και του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) για την αγορά εργασίας και το καθεστώς ενοίκου (μειωμένη τιμή ενοικίου ή άνευ ενοικίου, ενοίκιο σε τιμή αγοράς, ιδιοκατοίκηση με δάνειο, ιδιοκατοίκηση χωρίς δάνειο) αντίστοιχα, τα αποτελέσματα φαίνεται να είναι ακόμη πιο εύγλωττα: Οι χώρες του Ευρωπαϊκού νότου, όπως η Ισπανία και η Ελλάδα, παρουσιάζουν υψηλά ποσοστά ιδιοκατοίκησης (>60%) και υψηλά ποσοστά ανεργίας (>20%), ενώ σε χώρες όπως η Ελβετία, η Γερμανία και η Αυστρία, η απασχόληση είναι υψηλότερη και ο δείκτης ιδιοκατοίκησης χαμηλός. 

Η ενοχοποίηση του υψηλού δείκτη ιδιοκατοίκησης ως επιβαρυντικού παράγοντα για την οικονομική ανάπτυξη στην ίδια περιοχή, θέτει υπό νέα εξέταση και τις κυβερνητικές επιλογές και πολιτικές.

Συνήθως, ιδίως στη Ελλάδα, με την ανεργία να έχει εκτοξευτεί σε υψηλά επίπεδα (26,8% τον Οκτώβριο του 2012), κοιτάζαμε την άλλη όψη του νομίσματος, υποστηρίζοντας ότι η αύξηση της απασχόλησης θα τονώσει την αγορά ακινήτων. Πρόκειται ίσως για ένα φαύλο κύκλο και οι συνθήκες ενδέχεται να επιβάλλουν ένα διαφορετικό προσανατολισμό. Η επένδυση σε κατοικίες, ιδιαίτερα προσοδοφόρα την περίοδο της ευημερίας, στέρησε πόρους που θα μπορούσαν να διατεθούν για τη βελτίωση της παραγωγικότητας, την τόνωση της επιχειρηματικότητας, την επένδυση σε καινοτομία, νέες τεχνολογίες, νέες πηγές ενέργειας, τομείς που μπορούν να οδηγήσουν σε ανάπτυξη μια χώρα που το έχει ανάγκη. Οδήγησε, επιπλέον, σε υπερχρεωμένα με στεγαστικά δάνεια νοικοκυριά που, σήμερα, με σοβαρά μειωμένο το διαθέσιμο εισόδημά τους, δεν μπορούν να καταναλώσουν.

Η έντονη πολιτικοποίηση του ζητήματος, με τις όποιες επιχειρούμενες μεταρρυθμίσεις να κινδυνεύουν να θεωρηθούν κάθε φορά μια ακόμη «επίθεση» στην ακίνητη περιουσία και την αγορά ακινήτων, φαίνεται να καθιστά ακόμη πιο δύσκολη την ανατροπή του σκηνικού.

_{Blanchflower D.G. and Oswald A.J., 2013. Does High Home-Ownership Impair the Labor Market?, Working Paper Series, WP 13-3, Peterson Institute for International Economics.}

_{Laamanen, J-P. 2013. Home-ownership and the labour market: Evidence from rental housing market deregulation. Tampere Economic Working Papers, WP 89, University of Tampere, Finland. Florida R., 2010. Housebound: why owning a home can be bad for Canada, The Globe and Mail, Διαθέσιμο http://www.theglobeandmail.com/report-on-business/housebound-why-owning-a-home-can-be-bad-for-canada/article1553166/}