ΓΙΑΤΙ ΑΠΕΤΥΧΕ ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ;

Σύμφωνα με την έκθεση του Ινστιτούτου Bruegel, η εφαρμογή του προγράμματος δημοσιονομικής προσαρμογής στην Ελλάδα απέτυχε εξαιτίας λανθασμένων παραδοχών της τρόικας, σχετικά με την ικανότητα της οικονομίας να πετύχει την εξάλειψη των ανισορροπιών της και τη δέσμευση εφαρμογής μη ρεαλιστικών μέτρων από πλευράς πολιτικού συστήματος.

Η επακόλουθη συζήτηση σε Ευρωπαϊκό επίπεδο για την πορεία της Ελληνικής οικονομίας και την έξοδό της από το Ευρώ λειτούργησε ανασταλτικά στην περαιτέρω πρόοδο. Αντίθετα, τα προγράμματα της Ιρλανδίας και της Πορτογαλίας βασίστηκαν σε πιο ρεαλιστικές υποθέσεις, ενώ η εφαρμογή των όρων του προγράμματος ήταν πολύ καλύτερη. Ως επακόλουθο, η Ιρλανδία, μετά από τρία χρόνια εφαρμογής του προγράμματος, είναι έτοιμη να ανακτήσει την πρόσβασή της στις χρηματαγορές. Όσον αφορά στην Πορτογαλία η επιτυχία του προγράμματος δεν είναι εγγυημένη, καθώς η οικονομία της παραμένει αδύναμη και ευάλωτη.

Η έκθεση του Bruegel επισημαίνει τρεις λόγους για τους οποίους το πρόγραμμα της Ελλάδας ακολούθησε διαφορετική πορεία από αυτά της Πορτογαλίας και της Ιρλανδίας. Πρώτον, λόγω των συνθηκών που ήταν ιδιαίτερα δυσμενείς για την Ελλάδα. Δεύτερον, το διοικητικό και πολιτικό σύστημα στην Ελλάδα ήταν πιο αδύναμο σε σύγκριση με των άλλων δύο χωρών, και τρίτον η Ελλάδα ήταν η πρώτη χώρα που ζήτησε οικονομική βοήθεια, όταν η Ευρωζώνη ήταν ανέτοιμη να αντιμετωπίσει μια τέτοια κατάσταση.

Σε αριθμούς, η αποτυχία του προγράμματος στην περίπτωση της Ελλάδας μπορεί να απεικονιστεί στον Πίνακα 1, όπου παρουσιάζονται εκτιμήσεις βασικών οικονομικών δεικτών για το 2013 (στην έναρξη του προγράμματος καθώς επίσης και τις τελευταίες διαθέσιμες εκτιμήσεις). Όπως προκύπτει οι αρχικές εκτιμήσεις του προγράμματος ήταν αρκετά λανθασμένες για την Ελλάδα και λιγότερο για την Ιρλανδία και την Πορτογαλία. Και στις τρεις χώρες όμως η αύξηση της ανεργίας ήταν σημαντικά υποεκτιμημένη. Όσον αφορά στον πληθωρισμό η αναμενόμενη εξέλιξη ήταν ανάλογη με την πραγματικότητα για την Ιρλανδία και την Πορτογαλία, για την περίπτωση της Ελλάδας όμως ο προσδοκώμενος πληθωρισμός διαμορφώθηκε αρκετά χαμηλότερα. Τέλος, η βελτίωση στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών ήταν γενικά καλύτερη από την αναμενόμενη, γεγονός το οποίο οφείλεται στη δραματική μείωση των εισαγωγών (κυρίως σε Ελλάδα και Πορτογαλία).

Πίνακας 1. Προβλέψεις και αποτελέσματα για βασικούς οικονομικούς δείκτες (2013).

_{Πηγή: Bruegel (2013).}

_{Σημειώσεις: Τα δεδομένα για το 2009, αντίστοιχα για το 2010, αφορούν στο τέλος του έτους πριν την εφαρμογή του προγράμματος.}

Οι λόγοι για τους οποίους το πρόγραμμα απέτυχε στην Ελλάδα μπορούν να συνοψιστούν στα παρακάτω:

- Στο εξωτερικό περιβάλλον, το οποίο ήταν πιο δυσμενές από ότι αναμενόταν. Μέχρι το καλοκαίρι του 2011 η Ελλάδα επωφελήθηκε από τις επικρατούσες συνθήκες, καθώς η μεγέθυνση στην Ευρωζώνη παρέμενε θετική, ακλουθώντας σε γενικές γραμμές τις προβλέψεις του Μάιου 2010. Δεκαπέντε μήνες όμως μετά την εφαρμογή του προγράμματος, οι εξωτερικές συνθήκες άρχισαν να διαφοροποιούνται προς το χειρότερο, με το Ιρλανδικό και το Πορτογαλικό πρόγραμμα να βρίσκονται στα πρώτα στάδια εφαρμογής τους.

- Στην αναποφασιστικότητα της εφαρμοζόμενης πολιτικής σε Ευρωπαϊκό επίπεδο. Η καθυστέρηση στην έναρξη του προγράμματος οφείλεται στην αβεβαιότητα που επικρατούσε αναφορικά με τις αρχές, τις διαδικασίες και τους όρους της βοήθειας. Χρειάστηκαν οχτώ μήνες από τη στιγμή που Ελληνική Κυβέρνηση ανακοίνωσε την έκταση του δημοσιονομικού της προβλήματος. Οι όροι της βοήθειας χρειάστηκαν να αναθεωρηθούν αρκετές φορές. Τα λάθη στο σχεδιασμό και οι αρνητικές εγχώριες εξελίξεις επίσης διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο.

- Η εφαρμογή των μέτρων από τις Ελληνικές αρχές ήταν ανεπαρκής. Η τρόικα ισχυρίζεται ότι η κύρια αιτία της αποτυχίας τους προγράμματος οφείλεται στη μη εφαρμογή όλων των δεσμεύσεων της Ελληνικής πλευράς και στην καθυστέρηση υλοποίησης πολλών από αυτές. Ωστόσο, η τρόικα υπερεκτίμησε την αποτελεσματικότητα της Ελληνικής Κυβέρνησης χωρίς να προσαρμόσει το πρόγραμμα στην Ελληνική πραγματικότητα.

- Η αναδιάρθρωση του χρέους θα έπρεπε να είχε πραγματοποιηθεί νωρίτερα. Η μείωση του ΑΕΠ, η μη πραγματοποίηση πρωτογενούς πλεονάσματος και η έλλειψη εσόδων από τις αποκρατικοποιήσεις ανέβασε το ποσοστό του χρέους σε παραπάνω από τα αναμενόμενα επίπεδα και έθεσε εν αμφιβόλω τη βιωσιμότητά του.

- Το μέγεθος της δημοσιονομικής προσαρμογής ήταν ιδιαίτερα μεγάλο. Το σκεπτικό για την αρχική στρατηγική ήταν ότι η Ελλάδα χρειαζόταν μια εμπροσθοβαρή προσαρμογή του δημοσίου χρέους της, ώστε να βρεθεί σε βιώσιμη πορεία, μείωση της εγχώριας ζήτησης, περιορισμό των εξωτερικών ελλειμμάτων και αποκατάσταση της εμπιστοσύνης. Ωστόσο, σύμφωνα με την έκθεση, είναι δύσκολο να αξιολογηθεί αν το πρόγραμμα τέθηκε εκτός στόχων λόγω της επίδρασης της δημοσιονομικής προσαρμογής στα μακροοικονομικά μεγέθη.

- Δεν δόθηκε το ανάλογο βάρος στις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις και στην αποκατάστση της ανταγωνιστικότητας. Το πρόγραμμα δεν στηρίχτηκε σε μια δημοσιονομική στρατηγική υποτίμησης (για την οποία πιθανώς εκτιμήθηκε ότι η χώρα δεν είχε δημοσιονομικά περιθώρια). Οι διαρθρωτικές μεταβολές στην αγορά εργασίας οδήγησαν στη προσαρμογή των μισθών και στη μείωση του μοναδιαίου κόστους, ωστόσο οι έμμεσοι φόροι, ο καθορισμός των τιμών σε πολλούς κλάδους και η προστασία των κλειστών επαγγελμάτων συνέβαλαν στη διατήρηση των τιμών σε υψηλά επίπεδα.